Ο επιτυχημένος βλάκας

Ο επιτυχημένος βλάκας δεν είναι ανέκδοτο. Είναι μια πραγματικότητα γύρω μας και δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση μια ορισμένη επίδοση ή δεξιοτεχνία των στόκων. Οι μιμητικές ικανότητες του δίποδου είναι εγγεγραμμένες στον γενετικό του κώδικα και εκπαιδεύεται σαν τον σκύλο, την αρκούδα, το άλογο, το δελφίνι. Η εντυπωσιακή ταχύτητα που τα ανήλικα εξοικειώνονται με τα ηλεκτρονικά και τα παίζουν στα δάκτυλα είναι αποτέλεσμα μίμησης και όχι σκέψης (σε αυτή την ηλικία οι μιμητικές τους ικανότητες βρίσκονται στο φόρτε τους). … Ο ταγμένος βλάξ με το ανάλογο κούρντισμα μπορεί να κάνει θαύματα: να διευθύνει μια ορχήστρα, να οδηγήσει αεροπλάνο, να διδάξει φιλοσοφία, να γυρίσει μια ταινία, να αναλάβει μια τηλεοπτική εκπομπή, να γράψει σε εφημερίδα, να δώσει διαλέξεις. Μόνο που όταν συμβεί να γνωρίσεις από κοντά έναν τέτοιο αστέρα η απογοήτευση είναι αναμενόμενη.

Οι επιτυχημένοι είναι πολυπληθέστεροι των ευφυών … Η δεξιοτεχνία ή το χάρισμα δεν έχουν άμεση σχέση με τη νόηση … Όταν τόσοι σκύλοι και άλογα πρωταγωνιστούν σε ταινίες, γιατί να μη γίνει ηθοποιός η βυζαρού ή το παιδοβούβαλο …

Ο πιο ευτυχισμένος βλάκας πρέπει να είναι ο ειδικός. Η εποχή της απόλυτης εξειδίκευσης είναι το ιδανικό εργασιακό περιβάλλον του μάπα· είναι παρατηρημένο ότι όσο πιο ηλίθια είναι τα άτομα τόσο περισσότερο λατρεύουν τη ρουτίνα και την επανάληψη των ιδίων πράξεων. Ο στενοκέφαλος ειδικός μπορεί επαναλαμβάνοντας διαρκώς τα ίδια πράγματα να φτάσει ψηλά· κατά τον Μπέρναρντ Σο, «μόνο ένας στενόμυαλος βλάκας γίνεται πολύ καλός ειδικός» … Ξέρουμε ότι ο χειρούργος την ώρα που ανοίγει ένα στομάχι μπορεί να συζητάει για τα πολιτικά ή το ποδόσφαιρο με τους βοηθούς· όμως ο χαρτοπαίχτης δεν λέει αρλούμπες πάνω στο παιχνίδι γιατί σκέπτεται.

Ο μονοσήμαντος ειδικός … έχει συγκεντρώσει ένα μεγάλο όγκο γνώσεων επί ενός απολύτως περιορισμένου πεδίου και αγνοεί τα υπόλοιπα. Είναι απείρως πιο εύκολο να δημιουργήσεις το «προσωπικό σου σύμπαν» από το να αποκτήσεις κάποια ικανοποιητική θεώρηση και επί άλλων πεδίων για τους αναγκαίους συσχετισμούς. Φτάνει να θυμηθούμε τις επανειλημμένες παταγώδεις διαψεύσεις ορισμένων «διεθνούς φήμης» τεχνοκρατών (οικονομολόγων, συγκοινωνιολόγων, πολιτικών αναλυτών, μετεωρολόγων, οικολόγων, σεισμολόγων και άλλων) που αποπροσανατολίζουν ή τρομοκρατούν τον κόσμο με τις βλακώδεις προβλέψεις τους. Λίγο πριν από το μεγάλο κραχ του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης (29/10/1929), το οποίο προκάλεσε και πάνω από 20.000 αυτοκτονίες, οι οικονομικοί εγκέφαλοι της αμερικανικής κυβέρνησης έτριβαν τα χέρια τους με την οικονομική άνθηση. Και μόλις τέσσερις μέρες πριν από τη «Μαύρη Τρίτη» ο πρόεδρος Χούβερ δήλωνε υπερήφανος για τις υγιείς και στέρεες βάσεις της οικονομίας· μετά άρχισαν να πηδάνε από τα παράθυρα.

Διονύσης Χαριτόπουλος, Εγχειρίδιο βλακείας

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΠΟΣ, 2008, σελ. 69-73)

Πολιτική για Αρχαρίους (2)

Ο Υπουργός προωθεί νόμους τριών κατηγοριών: αυτούς που μπορούν να εφαρμοστούν, αυτούς που ποτέ δε θα εφαρμοστούν και αυτούς που δίνουν ελπίδες στον κόσμο, είτε εφαρμοστούν, είτε όχι, είτε είναι για σήμερα, είτε είναι για το μέλλον.

Ο πολιτικός μπορεί να πληρώσει το διανοούμενο. Όμως δε μπορεί να τον εμπιστευθεί. Ο διανοούμενος στο τέλος θα διερευνήσει, κι αυτό για τον πολιτικό θα είναι πάντα μία προδοσία.

Η πολιτική ισχύς του διανοούμενου φαίνεται μονάχα μακριά από την εξουσία.

Δεν υπάρχει Κυβέρνηση που να λειτουργεί δίχως το λάδι της διαφθοράς.

Ο ισχυρός πάντοτε θα πιστεύει, ότι έχει δίκιο και όποιος τον αντιπολιτεύεται είναι προδότης ή τουλάχιστον ανεπιθύμητος.

Στην πολιτική το νέο αίμα είναι απαραίτητο, όσο και επικίνδυνο.

Η ευγνωμοσύνη είναι σπάνιο πολιτικό νόμισμα και η αγνωμοσύνη το καθημερινό ψωμοτύρι.

Η πολιτική είναι η τέχνη να καταπίνεις βατράχια χωρίς μορφασμούς.

Κάρλος Φουέντες, Το Κάθισμα του Αετού

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ, 2007)

Η άγνοια ως εξαίρετη σύζυγος

 

Γκέοργκ Λίχτενμπεργκ: «Αν ξέρω καλά τη γενεαλογία της κυρίας Επιστήμης, η Άγνοια είναι η μεγαλύτερη της αδελφή. Υπάρχει λοιπόν τίποτα προσβλητικό στο να διαλέγει κανείς τη μεγάλη αδελφή, αφού έχει στη διάθεσή του τη μικρότερη; Απ’ όλους εκείνους που γνώρισαν τη μεγαλύτερη, άκουσα πως έχει τις δικές της χάρες, πως είναι μια κοπελίτσα παχουλή και καλόβολη, κι ακριβώς επειδή κοιμάται περισσότερο απ’ ότι είναι ξύπνια, πως είναι σύζυγος εξαίρετη».

Αντρέ Μπρετόν, Ανθολογία του μαύρου χιούμορ

Η “θρησκεία” ενός φιλελεύθερου πολιτικού

Στην ταινία “Αι Ειδοί Του Μαρτίου” ο κυβερνήτης Μάικ Μόρις (Τζορτζ Κλούνι), που διεκδικεί το χρίσμα των Δημοκρατικών για τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, αναπτύσσει τα “θρησκευτικά” του πιστεύω:

Δεν είμαι Χριστιανός, ούτε Άθεος. Δεν είμαι Εβραίος, ούτε Μουσουλμάνος.

Αυτό που πιστεύω, η θρησκεία μου είναι γραμμένη σ’ ένα κομμάτι χαρτί και ονομάζεται “Σύνταγμα”. 

Αυτό σημαίνει ότι θα υπερασπιστώ μέχρι τελευταίας πνοής το δικαίωμά σας να λατρεύετε όποιον Θεό θέλετε εφόσον δεν βλάπτετε κανέναν.

Νομίζω ότι πρέπει να κρινόμαστε ως χώρα για το πώς φροντίζουμε τους ανθρώπους που δεν μπορούν φροντίσουν τους εαυτούς τους.

Αυτή είναι η θρησκεία μου. Αν νομίζετε ότι δεν είμαι αρκετά θρησκευόμενος, μη με ψηφίσετε. 

Τι σημαίνει η φράση “Αι Ειδοί του Μαρτίου”.

Το sex … μπορεί να σε σκοτώσει!

Το sex … μπορεί να σε σκοτώσει.

Ξέρεις τι περνάει το ανθρώπινο σώμα όταν το κάνεις; Οι κόρες διαστέλλονται, οι αρτηρίες συμπιέζονται, αυξάνεται η θερμοκρασία του πυρήνα, η καρδιά τρέχει, η πίεση εκτοξεύεται, η αναπνοή γίνεται ραγδαία και ρηχή, ο εγκέφαλος στέλνει εκρήξεις ηλεκτρικών παλμών απ’ το πουθενά στο πουθενά, εκκρίσεις πετάγονται από κάθε αδένα, και οι μύες τεντώνονται και συσπώνται σα να σηκώνεις τρεις φορές το βάρος σου.

Είναι βίαιο, άσκημο και βρώμικο, κι αν ο Θεός δεν το ‘χε κάνει απίστευτα διασκεδαστικό… η ανθρώπινη φυλή θα είχε εξαφανιστεί εδώ και αιώνες.

Οι άνδρες είναι τυχεροί που μπορούν να έχουν ένα μόνο οργασμό. Το ξέρεις ότι οι γυναίκες μπορούν να πάθουν οργασμό μιας ώρας;

Από το τρίτο επεισόδιο (Occams Razor) της πρώτης σεζόν των “ΙατρικώνΥποθέσεων” (“House M.D.”):

*

 Η νοσοκόμα που έχει πάνω από 100 ανεξέλεγκτους οργασμούς την ημέρα

*

Η αναπαραγωγική διαδικασία είναι για πολλούς οργανισμούς απολαυστική, γεγονός το οποίο στοχεύει στη διατήρηση της ζωής. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που η συνουσία μπορεί να αποβεί άκρως επικίνδυνη.

Ο πολιτικός ρόλος του φόβου

Η πολιτική, είτε αρχαία είτε νέα, δεν είναι παρά μια διαπάλη φαντασμάτων. Αλλά, όλες αυτές οι σκιές δεν έχουν ίση ισχύ. Έχουν τη δική τους ιεραρχία, κι εδώ ακριβώς παρεμβάλλεται η αναγκαιότητα μιας ταξινόμησης.

Στην κορυφή της ιεραρχίας βασιλεύει ένας μικρός όμιλος πολύ ισχυρών, πολύ επίφοβων φαντασμάτων, ενάντια στα οποία κάθε αντίσταση θα ήταν μάταιη. Μόνο ο χρόνος μπορεί να τα τιθασεύσει. Αυτές οι υπέρτατες σκιές, είναι οι σκιές των ιδρυτών των μεγάλων πίστεων. Από το βάθος των τάφων τους, υπαγορεύουν ηγεμονικά τους νόμους τους σε εκατομμύρια ανθρώπων. …

Κάτω από αυτούς τους επίφοβους ηγέτες, περιστρέφονται φαντάσματα ηρώων. Μερικοί περιορίζονται απλά να δημιουργούν τους θρύλους και τους μύθους που πλαισιώνουν τα ιδεώδη των λαών, αλλά υπάρχουν κι άλλοι αρκετά ισχυροί ώστε ν’ ασκούν την επιρροή τους, είτε ευεργετική είτε ολέθρια, σε γεγονότα που απέχουν πολύ απ’ αυτούς. Τέτοιο είναι, για  παράδειγμα, το παράδειγμα του Ναπολέοντα, που μας έκανε να στέψουμε αυτοκράτορα τον ανιψιό του, και μας κόστισε το Σεντάν.

Στο άλλο άκρο αυτής της ιεραρχίας των σκιών, συνωστίζεται μια τεράστια λεγεώνα μικρών θορυβώδικων φαντασμάτων, ταραχοποιών και ματαιόδοξων, χωρίς πραγματική δύναμη και χωρίς διάρκεια. Τρομοκρατούν που και που τις δειλές ψυχές, αλλά εξαφανίζονται σαν σαπουνόφουσκες, μόλις φανεί κανείς αρκετά τολμηρός ώστε να τα πλησιάσει. Όλα αυτά τα μικρά εφήμερα φαντάσματα, που μορφάζουν και ασημαντολογούν, έχουν δημιουργηθεί από ένα άλλο φάντασμα, που όμως είναι άτρωτο και αθάνατο: το κολοσσιαίο φάντασμα, του φόβου. Η εξουσία του ασκείται απ’ τις απαρχές του κόσμου, και ο χρόνος την έχει αφήσει ανέγγιχτη ως τώρα…

Όλα αυτά τα φαντάσματα, τόσο αυτό του φόβου, όσο κι αυτά που εκείνος γεννά, τα γνωρίζουν οι μεγάλοι πολιτικοί. Η γνώση του τρόπου χρησιμοποίησης τους αποτελούσε μέρος της ιδιοφυίας τους. Οι κοινοί πολιτικοί τα υφίστανται αλλά δεν τα χρησιμοποιούν. …

Το φάντασμα του φόβου είναι και από μόνο του εξαιρετικά επίφοβο, αλλά γίνεται ακόμη πιο επίφοβο όταν συνασπίζεται με το φάντασμα του μίσους και του φθόνου. Αυτή η τριανδρία φαντασμάτων κατευθύνει ολόκληρη τη σημερινή πολιτική μας

... Η μεγάλη δυσκολία, προκειμένου να εφαρμόσουμε αυτές τις σοφές συμβουλές (σίγουρα πιο σοφές απ’ όσο πραγματοποιήσιμες), έγκειται στο να απελευθερωθούμε από τον τρόμο των φαντασμάτων. Φοβούμαι πως θα τα υφιστάμεθα για πολύ καιρό ακόμη. Αναμφίβολα το τελευταίο φάντασμα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί παρά μόνο μαζί με τον τελευταίο άνθρωπο.

Γουσταύος Λε Μπον, Πολιτική Ψυχολογία

(Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ, 1998, σελ. 91-101)

Η Θεωρία Παιγνίων

Η Θεωρία Παιγνίων μας παρουσιάζει όλους μας, γυναίκες και άντρες, ως παίκτες, και όλες τις κοινωνικές μας δραστηριότητες ως παίγνια (από τις αγοραπωλησίες μετοχών μέχρι την μουσική που ακούμε). Στόχος της είναι να προβλέπει την συμπεριφορά μας σε κάθε υπο-παίγνιο (του Μεγάλου Παιγνίου της Κοινωνίας). … Αξίωμά της, η παραδοχή πως όλοι έχουμε κοινή και πλήρη γνώση των προβλέψεών της (περί της συμπεριφοράς όλων). …

Με άλλα λόγια, η Θεωρία Παιγνίων έθεσε έναν δύσκολο στόχο στον εαυτό της: Να αποδείξει πως όλα τα παίγνια της κοινωνίας διαθέτουν ορθολογικές «λύσεις», τις οποίες μάλιστα μπορεί η ίδια να προσδιορίσει με μόνο εργαλείο τον ορθολογισμό.

Σήμερα, η Θεωρία Παιγνίων βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη. Φιλοδοξεί να «λύνει» από τα μικρά προβλήματα της κοινωνίας (π.χ. τον σχεδιασμό δημοπρασιών για τις συχνότητες της κινητής τηλεφωνίας) μέχρι τα μεγάλα φιλοσοφικά μας αινίγματα (π.χ. την προέλευση της Ηθικής). Αντίθετα με τον Ιστορικό Υλισμό του Μαρξ, αλλά και όλα τα μεγάλα ρεύματα των κοινωνικών επιστημών, η Θεωρία Παιγνίων του Nash εντάσσει το εαυτό της στα φαινόμενα που καλείται η ίδια να εξηγήσει. Κανείς παίκτης δεν κάνει πράγματα που δεν θα έκανε αν ήξερε την Θεωρία. Οι παίκτες ως θεωρητικοί και οι θεωρητικοί ως παίκτες. Εξαίρετο. Όμορφο. Ανθρωπιστικό.

Μήπως όμως και λογικά παρακινδυνευμένο; Αυτή η ταύτιση (α) θεωρητικού και (β) αυτόβουλου υποκείμενου απαιτεί από την Θεωρία μοναδικά ορθολογικές προβλέψεις (διαφορετικά πως μπορεί ο θεωρητικός και ο παίκτης να συγκλίνουν στην ίδια πρόβλεψη;). Την καθιστά ευάλωτη στην Απροσδιοριστία, η οποία έτσι γίνεται θανάσιμος εχθρός της. Παράλληλα, την ωθεί στον αυταρχισμό, καθώς την εξαναγκάζει να θέλει το μονοπώλιο της ερμηνείας του τι απαιτεί (και τι δεν απαιτεί) από εμάς ο ορθολογισμός.

Από μια οπτική, η Θεωρία Παιγνίων απελευθερώνει. Μας εντάσσει στα παίγνια της ζωής χωρίς να μας παραδίνει σε αυτά, καθώς μας εφοδιάζει με τα εργαλεία για να τα κατανοούμε και, συνεπώς, να τα αλλάζουμε. Από την άλλη, ο αγώνας της εναντίον της Απροσδιοριστίας την στρέφει προς έναν δεσποτισμό εφάμιλλο των χειρότερων υπερβολών του Διαφωτισμού. Για ένα πράγμα δεν υπάρχει αμφιβολία: Ποτέ στο παρελθόν ο ανθρώπινος νους δεν έχει συλλάβει θεωρητικό εγχείρημα περισσότερο μεγαλεπήβολο, αυθάδες, συναρπαστικό.

Γιάνης Βαρουφάκης, Θεωρία παιγνίων: Η θεωρία που φιλοδοξεί να ενοποιήσει τις κοινωνικές επιστήμες

(GUTENBERG, 2007)

Επίκτητος: ένα αντίδοτο για την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα

Σύμφωνα με τον Επίκτητο ο κύριος σκοπός της φιλοσοφίας είναι να βοηθήσει τους κοινούς ανθρώπους να ανταπεξέλθουν αποτελεσματικά στις προκλήσεις της καθημερινής ζωής και να αντιμετωπίσουν τις απώλειες, τις απογοητεύσεις και τις λύπες της. Τα διδάγματα του, απαλλαγμένα από τα σημεία που αφορούν αποκλειστικά την εποχή του, έχουν εφαρμογή στη σύγχρονη ψυχολογία.

Η σύνοψη της διδασκαλίας του περιέχεται στο Εγχειρίδιο, μια σύνοψη της στωικής φιλοσοφίας και ηθικής, το οποίο συντάχθηκε από τον μαθητή του Φλάβιο Αρριανό.

Αποσπάσματα από το Εγχειρίδιο:

Εκ των πραγμάτων άλλα μεν είνε εις την εξουσίαν μας, άλλα πάλιν δεν είνε. Εις την εξουσίαν μας είνε η γνώμη, η ορμή, είτε η όρεξις, μ' ένα λόγον όσα είνε έργα μας. Δεν είνε εις την εξουσίαν μας το σώμα, η περιουσία, αι αρχαί, μ' ένα λόγον όσα δεν είν' έργα μας…

Να ενθυμηθής λοιπόν ότι, αν, όσα φύσει δούλα είνε, ελεύθερα νομίσης και τα ξένα ιδικά σου, θα προσκόψης εις εμπόδια, θα πενθήσης, θα μεμψιμοιρήσης προς θεούς και ανθρώπους· αν όμως το ιδικόν σου μοναχά νομίσης ότι είνε ιδικόν σου, το δε ξένον, καθώς και είνε πράγματι, ξένον, κανένα δεν θα υποστής ποτέ σου εξαναγκασμόν, δεν θα κατηγορήσης, ούτε θα ενοχοποιήσης κανένα, παρά την θέλησιν σου τίποτε δεν θα κάμης, δεν θα σε βλάψη κανείς, εχθρόν δεν θ' αποκτήσης· και χωρίς άλλο βλαβερόν τίποτε δεν θα πάθης.

Δεν είνε τα πράγματα που ταράττουν τους ανθρώπους, αλλ' αι γνώμαί των περί των πραγμάτων, λόγου χάριν ο θάνατος, πράγμα διόλου κακόν, άλλως θα εφαίνετο και εις τον Σωκράτη κακόν αλλά η γνώμη μας περί του θανάτου ότι είνε κακόν, εκείνο είνε το κακόν…

Η ασθένεια είν' εμπόδιον του σώματος, όχι της ψυχικής διαθέσεως…

Και ως επί το πολύ σιωπήν να τηρής, ή να λέγης όσα είνε ανάγκη και κοντολογής. Σπανίως δε κάποτε, αν η περίστασις το καλέση να ομιλήσης, ομίλησε…

Μέτρον των όσα πρέπει ν' αποκτήση κανείς είνε το σώμα του, όπως το πόδι είνε μέτρον του υποδήματος. Αν λοιπόν σταματήσης εις αυτό και δεν ζητήσης περισσότερα, θα φυλάξης το μέτρον· αν όμως ζητήσης περισσότερα παρ' όσα σου αναγκαιούν, θα φέρεσαι του λοιπού ωσάν κατά κρημνού, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το υπόδημα· ... Διότι εις εκείνο που άπαξ υπερέβη το μέτρον όριον κανέν δεν υπάρχει…

Ενδείξεις ότι ένας προκόπτει: δεν ψέγει κανένα, κανένα δεν επαινεί, δεν παραπονείται εναντίον κανενός, κανένα δεν κατηγορεί, δεν λέγει τίποτε περί του εαυτού του…

Ολόκληρο το Εγχειρίδιο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

Λογικό: ένας ανήμπορος βασιλιάς

Δείτε πρώτα με πόση πρόνοια η Φύση, μάνα και πλάστης των ανθρώπων φρόντισε να μη λείψει από κανένα το νοστίμισμα της τρέλας. Σύμφωνα με τον ορισμό των στωικών, σοφία πα να πει ν’ αφήνεις να σε κυβερνά το λογικό· κι αντίθετα, τρέλα, να παραδέρνεις μέσα στα πάθη. Ο Δίας, για να μην είναι η ζωή των ανθρώπων θλιβερή κι ανούσια, τους έδωσε πολλά πάθη και λίγο λογικό …

Έπειτα, στο λογικό μονάχο έβαλε, αντικρύ δύο έξαλλους τύραννους: το θυμό, που βαστά το κάστρο του στήθους με την πηγή της ίδιας της ζωής, δηλαδή την καρδιά· και τον πόθο, που το κράτος του απλώνεται ως και κάτω απ’ τ’ αποκοίλι. Τώρα, τι μπορεί να κάνει το λογικό αντικρύ σ’ αυτές τις δυό αδελφωμένες εξουσίες, το βλέπουμε αρκετά στο καθημερινό φέρσιμο των ανθρώπων. Μπορεί να κράζει μόνο τις προσταγές του χρέους ώσπου να βραχνιάσει. Μα είναι σαν ανήμπορος βασιλιάς: του λένε «άμε να κρεμαστείς», οι βρισιές τους σκεπάζουν τη φωνή του, ώσπου κι αυτός, μπαϊλντισμένος, παραδίνεται.

Έρασμος, Μωρίας εγκώμιον

  

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΗΡΙΔΑΝΟΣ, 1970, σελ. 51-52)

Ανηθικότης και Βλακεία

Ο συνήθης κοινωνικός άνθρωπος θεωρεί τον επιτήδειον και τον απατεώνα ως ανήθικους μεν, αλλ’ ως υποδιαιρέσεις του ευφυούς. Όλως το αντίθετον όμως συμβαίνει: ο επιτήδειος και ο απατεών είναι ακριβώς υποδιαιρέσεις του βλακός. Και ιδού πως: Είπομεν ανωτέρω ότι η πονηρία – εκτός εάν είναι μέσον αμύνης των ευφυών, ουχί κατά των βλακών, αλλά κατά της πονηρίας των – αποτελεί φυσικήν ιδιότητα των βλακών και δη φυσικήν συνέπειαν του γεγονότος, ότι, λόγω ατροφίας του νοητικού των μηχανισμού, αποτελεί αυτήν την μόνην άμυναν αυτών κατά πάσης έξωθεν επιθέσεως.

Από της διαπιστώσεως της αληθείας ταύτης μέχρι της ακολούθου αληθείας υπάρχει έν και μόνον βήμα: ότι μόνο ο πνευματικός ανάπηρος έχει ανάγκην της επιτηδειότητος και της απάτης δια να προωθηθή ή να επικρατήση. Ουδείς άνθρωπος αξίας έχει ανάγκην να γίνει επιτήδειος ή απατεών. ...

Απόλυτος εσωτερική συνέπεια της πνευματικής αναπηρίας του βλακός είναι άλλως τε όχι μόνον η αγελαία του τάσις, όχι μόνον η προώθησις του «πλάτην με πλάτην» με την λεγεώνα των ομοίων του, όχι μόνον η προσφυγή εις τα ευτελέστερα μέσα της επιτηδειότητος, την έλλειψιν αντιθέτου γνώμης, την προσφορά ευκόλων και ανήθικων εκδουλεύσεων και την κολακείαν, αλλά και η συστηματική αποφυγή πάσης συγκρούσεως και πάσης μάχης.

Και όταν ακόμη ο βλάξ, υπό την μορφήν του επιτήδειου ή του απατεώνος, εξαναγκασθή να δώσει μάχην, θα δώση αυτήν δια των πνευματικώς ευκολοτέρων και συνεπώς ανηθικωτέρων «όπλων»: του ψεύδους, της διαστροφής, της ραδιουργίας και της συκοφαντίας.

Εξ’ ού έπεται το ακλόνητον δόγμα: Και η ανηθικότης είναι αποκλειστικόν προϊόν των βλακών!

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΛΕΜΠΕΣΗΣ, Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΜΑΖΑ ΚΑΙ Η ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΚΩΝ ΕΝ ΤΩ ΣΥΓΧΡΟΝΩ ΒΙΩ

(ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ, 2002, σελ. 137-138)

Όλοι λένε ψέματα

Ολοκληρώθηκε πριν από μερικές εβδομάδες (στις ΗΠΑ) ο όγδοος και τελευταίος κύκλος για μια από τις καλύτερες  τηλεοπτικές σειρές όλων των εποχών. Πρόκειται για τις Ιατρικές Υποθέσεις (House ή House M.D.), που στη Ελλάδα προβάλλονται από το STAR.

Ο Χάουζ (Hugh Laurie), ένας ατίθασος, όσο και μεγαλοφυής γιατρός, ηγείται μιας επίλεκτης ομάδας διαγνωσιολόγων. Αναλαμβάνει μόνο υποθέσεις που του κεντρίζουν το ενδιαφέρον και που οι υπόλοιποι γιατροί έχουν αποτύχει να αντιμετωπίσουν.

Η ομάδα καταλήγει στις διαγνώσεις χρησιμοποιώντας τη σωκρατική μέθοδο και τη διαφορική διάγνωση, με τον Χάουζ να καθοδηγεί τις σκέψεις των υπολοίπων. Ο Χάουζ είναι από πολλές απόψεις ένας Σέρλοκ Χολμς της ιατρικής. Ο δημιουργός της σειράς, Ντέιβιντ Σορ, έχει πει ότι το όνομα του ήρωα είναι ένας διακριτικός φόρος τιμής στον Χολμς (Holmes-Homes-House).

Η πιο χαρακτηριστική φράση του Χάουζ σε αυτή τη πολυεπίπεδη σειρά είναι: "Όλοι λένε ψέματα" ("Everybody lies"). Μερικές χαρακτηριστικές σκηνές από τον πρώτο κύκλο:

Πολιτική για Αρχαρίους (1)

Ένας πολιτικός δεν πρέπει να δείχνει την ακριτομυθία του, χάνει εμπιστοσύνη. Ούτε το ταλέντο του, τροφοδοτεί το φθόνο.

Κάθε πολιτικός πρέπει να είναι υποκριτής. Για να ανέβεις, όλα τα μέσα είναι θεμιτά. Δεν αρκεί να είσαι ψεύτης, πρέπει να είσαι και πονηρός.

Ο μεγάλος πολιτικός είναι αυτός που φτάνει ψηλά, τινάζοντας από πάνω του πίκρες, εμπάθειες και άσχημες στιγμές.

Η realpolitik γέρνει προς τον πραγματισμό. Είναι ο κώλος απ’ όπου εξάγεται ό,τι τρώμε. Αντίθετα, οι αρχές είναι κεφάλι χωρίς πρωκτό. Η realpolitik έχει γεμίσει τους καμπινέδες του κόσμου και στον κόσμο της εξουσίας, δεν έχεις άλλη επιλογή από το να υποταχτείς στη μητέρα φύση.

Βλέπω τα λόγια μου δε σε έπεισαν. Δεν με πονάει τόσο η δική σου έλλειψη ευστροφίας, όσο η δική μου έλλειψη πειθούς.

Στους φοιτητές να μην δώσουμε καμία σημασία. Με τους φοιτητές μπορείς να κάνεις τα πάντα, εκτός από καταστολή. Αντίθετα τους εργάτες που απεργούν στην αυτοκινητοβιομηχανία, που ζητάνε υπερβολικές αυξήσεις και τολμούν να συγκρίνουν τους μισθούς τους με αυτούς των Ιαπώνων συναδέλφων τους, τσάκισέ τους. Τέλος, φρόντισε να ικανοποιήσεις τους αγρότες.

Δεν έχει σημασία αν δε σε πιστέψουν αύριο, αρκεί να το χάψουν σήμερα.

Κάρλος Φουέντες, Το Κάθισμα του Αετού

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ, 2007)

Η εθελοντική βλακεία

Κάποιοι προσέρχονται στη βλακεία εθελοντικώς. Είναι φορές που ένας νοήμων άνθρωπος, προκειμένου να επιβιώσει ή να μην μπλέξει σε μπελάδες, προτιμά να παραστήσει τον χαζό· κάνει πως δεν κατάλαβε, «την κάνει γαργάρα», «κάνει το κορόιδο», «κάνει την πάπια» («ποιεί την νήσσαν»), «κάνει τον κινέζο» και τον «ψόφιο κοριό».

Στις δυτικές κοινωνίες πρωταθλητές αυτής της κουτοπονηρίας είναι ο καχύποπτος χωρικός και ο κρυψίνους πολιτικός· ο πρώτος δεν ανοίγεται ποτέ σε ξένους, ποτέ δεν «είδε», ποτέ δεν «ξέρει», ποτέ δεν «άκουσε», και ο δεύτερος ποτέ δεν απαντάει ευθέως, άλλα τον ρωτάνε και άλλα αντ’ άλλων τσαμπουνάει.

Στις σχέσεις συμφέροντος και εξάρτησης η τακτική είναι ανάλογη: ποιος στρατιώτης έχει λόγο μπρος στον αξιωματικό, υπάλληλος στον διευθυντή, φοιτητής στον καθηγητή, πωλητής στον πελάτη· μούγκα και το σιχτίρισμα βουβό. Πόσοι οδηγοί, σωματοφύλακες, γραμματείς και βοηθοί επιφανών είναι όχι μόνο πιο έξυπνοι από το αφεντικό τους, αλλά επιπλέον έχουν την πρόνοια να μην το δείχνουν.

Στα χρόνια της γυναικεία καταπίεσης, οι γυναίκες μηχανεύονταν χίλιους δύο τρόπους  για να φέρουν βόλτα τον σατράπη σύζυγο. Η βασική συνταγή ήταν έτοιμη από τις παλαιότερες: «κάνε τον βλάκα», «άσ’ τον να λέει», «μην απαντάς», «θα πει θα πει, θα του περάσει», «θα σκούξει και θα σκάσει». Τα καθημερινά τερτίπια συμβίωσης ήταν στο ίδιο μοτίβο: όταν χυνόταν λίγος καφές στο πιατάκι του τύραννου αναφωνούσαν αμέσως «λεφτά» για να γλυτώσουν την αγριάδα, ενώ για το κρασί που χύθηκε από το ποτήρι «γούρι γούρι», επίσης για να διασώσουν την καλή διάθεση του τραπεζιού ή να αποφύγουν τα ντράβαλα έφταιγαν δεν έφταιγαν. Για να ζητήσουν κάτι έπρεπε να τον πιάσουν «στις καλές του» ή «στο κρεβάτι». Και πάντα να του υποβάλουν την ιδέα πλαγίως, έτσι που να νομίζει ότι είναι δική του: «ό,τι πεις εσύ», «εσύ ξέρεις», «εσύ είσαι ο άνδρας του σπιτιού», αυτά είχαν κάτω από τη γλώσσα τους… Έτσι προωθούσαν τις υποθέσεις του σπιτιού και κρατούσαν τη ρότα της οικογένειας.

Διονύσης Χαριτόπουλος, Εγχειρίδιο βλακείας

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΠΟΣ, 2008, σελ. 57-58)

Το δίλημμα του φυλακισμένου

Του Αριστείδη Χατζή*

Σε μία από τις πιο εμπνευσμένες γελοιογραφίες του Δημήτρη Χαντζόπουλου («ΤΑ ΝΕΑ», 2/4/2011) η Ελλάδα εμφανίζεται ως μισοβυθισμένο καράβι. «Βουλιάζουμε!», φωνάζει κάποιος από μέσα. «Χαίρω πολύ!», του απαντούν. «Και γιατί δεν κουνιέται κανείς;», απορεί. «Διότι υπάρχει ο φόβος!». «Ποιος φόβος;». «Ότι αν σηκωθείς θα σου πιάσουν τη θέση!».

Δεν νομίζω να έχει περιγράψει κανείς τόσο περιεκτικά και με τέτοια ακρίβεια την ισορροπία τρόμου που κυριαρχεί στην Ελλάδα σήμερα. Πρόκειται για μια κλασική περίπτωση διλήμματος φυλακισμένου. Στο δίλημμα αυτό δύο εγκληματίες συλλαμβάνονται από την Αστυνομία, η οποία τους θέτει το εξής δίλημμα: «Αν καρφώσεις τον συνεργάτη σου, θα φας μόνο δύο χρόνια φυλακή, αλλά με την προϋπόθεση ότι δεν θα σε καρφώσει κι αυτός (αν σε καρφώσει, θα φάτε και οι δύο από τέσσερα χρόνια). Αν όμως εσύ δεν τον καρφώσεις και σε καρφώσει αυτός, θα φας οκτώ χρόνια». «Αν δεν καρφώσει κανείς;», ρωτάς. «Θα φάτε έτσι κι αλλιώς από τρία χρόνια ο καθένας για οπλοχρησία, παράνομη κατοχή κ.λπ.». Για κάθε εγκληματία η ορθολογική αντίδραση είναι να καρφώσει τον άλλον. Σκέφτεται π.χ. ο ένας: «Αν ο άλλος δεν με καρφώσει, είναι καλύτερα να τον καρφώσω εγώ γιατί έτσι θα φάω μόνο δύο χρόνια - ενώ αν μείνω σιωπηλός θα φάω τρία. Αν πάλι ο άλλος με καρφώσει, τόσο το χειρότερο. Θα τον καρφώσω κι εγώ για να μη φάω οκτώ χρόνια αλλά μόνο τέσσερα».

Για τον κάθε εγκληματία λοιπόν η κυρίαρχη στρατηγική είναι να προδώσει τον συνεργάτη του. Ονομάζεται «κυρίαρχη» γιατί δεν εξαρτάται από τις επιλογές του άλλου. Σε συμφέρει να τον προδώσεις, ό,τι κι αν κάνει. Βέβαια αυτή η στενά ορθολογική επιλογή οδηγεί στο χειρότερο δυνατό συλλογικό (για τους δύο) αποτέλεσμα. Θα τιμωρηθούν συνολικά με οκτώ χρόνια αντί με έξι που θα ήταν η συνολική ποινή τους αν δεν συνεργάζονταν με την Αστυνομία. Αλλά ακόμα κι αν τους το εξηγήσει κάποιος, ακόμα κι αν καταλάβουν το συλλογικό τους συμφέρον, ακόμα κι αν υποσχεθούν ο ένας «μπέσα» στον άλλον, και πάλι η κυρίαρχη στρατηγική θα είναι η προδοσία του συνεργάτη τους γιατί αυτή μόνο μεγιστοποιεί το ατομικό όφελός τους.

Σ' αυτήν τη θέση βρίσκεται η Ελλάδα σήμερα. Για να ξεπεραστεί η κρίση θα πρέπει να γίνουν θυσίες από όλους - από τον καθένα ανάλογα με τις δυνάμεις του αλλά λαμβάνοντας υπόψη και το μέγεθος της ευθύνης του για τη σημερινή κατάσταση. Όλοι γνωρίζουν (δεν υπάρχει πλέον καμία πραγματική αμφιβολία) ότι αν δεν γίνουν οι απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές το συντομότερο δυνατό, η Ελλάδα είναι καταδικασμένη σε κάτι χειρότερο κι από πτώχευση: στη μετατροπή της σε μια χώρα-ζόμπι, σε ένα «αποτυχημένο κράτος», όπου η ανομία, η απουσία θεσμών, ένα νόμισμα κουρελόχαρτο και η ολοσχερής διάρρηξη του κοινωνικού ιστού θα θυμίζουν τις χειρότερες εποχές της πρόσφατης βαλκανικής ιστορίας.

Όμως, ενώ αυτές οι αλλαγές προϋποθέτουν συνεργασία σε επώδυνες μεταρρυθμίσεις, η κυρίαρχη στρατηγική είναι η μη συνεργασία, η απόρριψη, ακόμα και η βίαιη αντίδραση: «Αν όλοι οι άλλοι συνεργαστούν, τότε η δική μου συνεργασία δεν είναι απαραίτητη. Δεν θα χαθεί τίποτα αν διατηρήσω μόνο εγώ τα προνόμιά μου. Αν πάλι δεν συνεργαστούν οι άλλοι, τότε φυσικά δεν θα συνεργαστώ κι εγώ. Άρα, ό,τι κι αν κάνουν οι άλλοι, για μένα η καλύτερη, η ατομικά συμφέρουσα επιλογή είναι η μη συνεργασία». Αυτό το δίλημμα του φυλακισμένου, που στην πραγματικότητα δεν είναι καν δίλημμα αλλά αυτόματη αντίδραση, λειτουργεί παραδειγματικά στην Ελλάδα. Οι έλληνες πολίτες θα καταλήξουν συλλογικά στο χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα. ...

*Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Τμήμα ΜΙΘΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών

 Ολόκληρο το άρθρο: ΤΑ ΝΕΑ, 13/10/2011

Ένας έξυπνος δικαιούται να κάνει τον κουτό

Αντίθετα, ένας έξυπνος δικαιούται να κάνει τον κουτό, γιατί αυτό αποτελεί έκφραση της εξυπνάδας του. Παριστάνοντας ότι δεν καταλαβαίνει, αυτός που καταλαβαίνει πάρα πολύ καλά εξασφαλίζει διάφορα ωφελήματα, όπως: βγάζει την ουρά του έξω από ανεπιθύμητες καταστάσεις, γλυτώνει ενοχλήσεις, δυσαρέσκειες ή μπελάδες, εξαπατά τους καταπιεστικούς μηχανισμούς των αδίσταχτων εξουσιών και, ίσως, προσεταιρίζεται και μερικούς βλάκες, που παίρνουν για πραγματικό πρόσωπο το προσωπείο του και τον θεωρούν «ημέτερο». Ο Διονύσιος Κάτωνας, φιλόσοφος και ποιητής του 1^ου αιώνα, εποχής της αγριότατης και ανάλγητης ρωμαϊκής εξουσίας, συνόψιζε σ’ ένα δίστιχο τη θεωρία των μεταμορφώσεων για λόγους ασφαλείας:

«Εκείνος που το βλάκα παριστάνει στην υπέρτατη σοφία φτάνει»

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ευφυΐας που σκόπιμα περιβάλλεται το μανδύα της βλακείας είναι οι παλιοί γελωτοποιοί. Η φαινομενική βλακεία τους, σε συνδυασμό με την κωμική τους εμφάνιση, τους εξασφάλιζε την ασυλία, ώστε να εκτοξεύουν προς κάθε κατεύθυνση τις οδυνηρά έξυπνες ατάκες τους. Ακόμη κι ένας «γελωτοποιός του βασιλέως» απολάμβανε αυτό το σπάνιο προνόμιο, αφού μπορούσε να λέει κατάμουτρα στον απόλυτο μονάρχη εκείνα που κανένας άλλος δεν θα τολμούσε να του πει, εφόσον επιθυμούσε να διατηρήσει το κεφάλι του στους ώμους του. Ο μονάρχης, κατά τεκμήριο βλακίστερος του γελωτοποιού του, διασκέδαζε ακούγοντας για τον εαυτό του πράγματα που δεν είχε ξανακούσει, ήσυχος ότι ο αστείος, ο γελοίος, ο βλάκας, ο σωματικά μειονεκτικός δεν σε θέση να τον βλάψει. Επειδή ο γελωτοποιός λεγόταν από τους Έλληνες και «τρελός», ίσως από κει να προέκυψε το αρκετά χυδαίο γνωμικό «ο τρελός με την τρελάρα του γεμίζει την κοιλάρα του» -με επίγνωση του γεγονότος ότι ο «τρελός» απλώς «πουλούσε τρέλα» για λόγους βιοποριστικούς, αξιοποιώντας την καμουφλαρισμένη ευφυΐα του προ όφελος του και σε βάρος των βλακών.

Θόδωρος Καρζής, Η βλακεία ως παράγων του ανθρώπινου βίου

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 2007, σελ.55-56)

Είναι βλακώδες το να δείχνεις ότι είσαι έξυπνος

Αν θελήσουμε να εξετάσουμε γιατί είναι βλακώδες το να δείχνεις ότι είσαι έξυπνος, την απάντηση θα πρέπει να αναζητήσουμε να τη βρούμε σκεπασμένη κάτω από στρώματα σκόνης συμβουλών και νουθεσιών πάππου προς πάππου, οι οποίες συμβουλές και νουθεσίες μας καθιστούν σαφές ότι είναι φρονιμότερο να μη δείχνεις ότι είσαι έξυπνος. Αυτή η βαθύτατα απαισιόδοξη, αυτή η καχύποπτη σύνεση, που κανείς πια στις μέρες μας δεν μπορεί να την εννοήσει με το πρώτο, πολύ πιθανό να κατάγεται από μιαν εποχή, όπου οι αδύνατοι ήταν πράγματι τόσο έξυπνοι, ώστε δεν περνιούνταν καν για ξύπνιοι: καθότι, συν τοις άλλοις, η εξυπνάδα τους θα μπορούσε ενδεχομένως να απειλήσει τη ζωή των ισχυρών! Η βλακεία αντίθετα, νανουρίζει και αποκοιμίζει τη δυσπιστία, την “αφοπλίζει”, όπως λέμε σήμερα… Ο αδύνατος που δεν μπορεί, ερεθίζει τον δυνατό λιγότερο από τον αδύνατο που δεν θέλει…

Κατά λογική συνέπεια, άρα, η εξυπνάδα κάνει τον δυνατό να γίνεται “θηρίο”! Και ναι μεν, τώρα, η εξυπνάδα των υποτακτικών συμβαίνει ενίοτε να εκτιμάται –δεν εκτιμάται, όμως, ποτέ, όταν ξεπερνά τα όρια της άνευ όρων αφοσίωσης. Από τη στιγμή, μάλιστα, που θα λείψουν αυτά τα εύσημα καλής διαγωγής και δεν θα του είναι βέβαιο ότι η εξυπνάδα έχει όντως τεθεί στην υπηρεσία του κύριου και αφέντη, όλο και πιο σπάνια θα την αποκαλούν με το όνομά της και θα προτιμούν να τη λένε αυθάδεια, θρασύτητα, ή κακοήθεια…

Ρόμπερτ Μούζιλ, Περί Βλακείας

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΛΦΙΝΙ, 1992, σελ. 19-20)

Ο ρόλος της τύχης στη ζωή μας

«Αυτός που είπε "προτιμώ να είμαι τυχερός αντί για καλός", κατανόησε βαθιά τη ζωή. Οι άνθρωποι  φοβούνται να αποδεχτούν ότι ένα μεγάλο μέρος, βασίζεται στην τύχη. Είναι τρομακτική η σκέψη ότι δεν έχουν τον έλεγχό …»

Με αυτά τα λόγια του βασικού πρωταγωνιστή ξεκινάει η ταινία Match Point του Γούντι Άλεν. Βασικό θέμα της ταινίας είναι ο καθοριστικός ρόλος της τύχης στη ζωή μας, στον οποίο αναφέρονται συχνά οι πρωταγωνιστές:

Ηθική και Πολιτική

Και οι δύο είναι τρόποι για να σκεφτόμαστε τι πρέπει να κάνουμε (τι περιεχόμενο θα δώσουμε, δηλαδή, στην ελευθερία μας), η ηθική όμως είναι πάνω απ’ όλα μια στάση προσωπική που παίρνει κάθε άτομο, λαμβάνοντας υπόψη του μόνο αυτό που είναι καλύτερο για το δικό του ευ ζην σε μια συγκεκριμένη στιγμή, χωρίς να περιμένει να πείσει και όλους τους άλλους ότι αυτός είναι ο καλύτερος και πιο ικανοποιητικός τρόπος να ζει ένας άνθρωπος. Στην ηθική μπορούμε να πούμε ότι αυτό που έχει σημασία είναι να τα βρίσκεις με τον εαυτό σου και να έχεις την εξυπνάδα και την δύναμη να ενεργείς με συνέπεια, εδώ και τώρα …

Αντίθετα, η πολιτική συμπεριφορά αναζητά άλλο είδος συμφωνίας, τη συμφωνία με τους άλλους, το συντονισμό, την οργάνωση των πολλών για ότι αφορά τους πολλούς. Όταν σκέπτομαι ηθικά δεν έχω παρά να πείσω τον εαυτό μου. Στην πολιτική, είναι απαραίτητο να πείσω ή να αφήσω να με πείσουν οι άλλοι. Και, αφού τα πολιτικά ζητήματα δεν αφορούν μόνο τη δική μου ζωή αλλά και την αρμονική συμπόρευση της ζωής μου με πολλές άλλες, ο πολιτικός χρόνος έχει μεγαλύτερη διάρκεια …

Στο πεδίο της ηθικής, η ελευθερία του ατόμου καταλήγει σε απλές πράξεις, ενώ στην πολιτική το ζητούμενο είναι η δημιουργία θεσμών, νόμων, μορφών διοίκησης που έχουν διάρκεια …

Fernando Savater, Ας μιλήσουμε για πολιτική

 (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, 1997, σελ. 13-14)

Οι διαβαθμίσεις της βλακείας

Η βλακεία δεν είναι μια έννοια απόλυτη ή ένας χαρακτηρισμός γενικής εφαρμογής. Έχει τις διαβαθμίσεις της (σχετική, προχωρημένη, απόλυτη), οι οποίες καθρεφτίζονται στα αντίστοιχα πρόσωπα που τις κατέχουν. Η πρώτη χρειάζεται κάποιο χρονικό διάστημα για να γίνει αντιληπτή, η δεύτερη διαπιστώνεται ταχύτερα και πιο ανάγλυφα, η τρίτη αναδεικνύεται αυθωρεί και παραχρήμα, μόλις ο φορέας ανοίξει το στόμα του, αν όχι και ακόμη νωρίτερα, απλώς από την έκφραση, τη στάση το βλέμμα…

Ας δούμε, λοιπόν, τις διαβαθμίσεις:

Α.  Στη βάση της αξιολογικής κλίμακας της βλακείας θα συναντήσουμε τον απλό ανόητο, λέξη που ετυμολογικά δηλώνει πως ο άνθρωπος ζει και κινείται «άνευ νοός». … Ωστόσο, ο χαρακτηρισμός είναι μάλλον ακραίος, γιατί αν ο άνθρωπος είχε το κρανίο εντελώς άδειο από νου, δε θα ήταν απλώς ανόητος, όπως με κάποια συμπαθή συγκατάβαση τον εννοούμε, αλλά τέλειο πρωτόζωο, σαν την αμοιβάδα την κοινή. Πάντως, ο ανόητος είναι ο πιο ανώδυνος κρίκος στην αλυσίδα της βλακείας γιατί απλώς περιστρέφεται περί τον άξονα της ανοησίας του, χωρίς να τη συνδυάζει με κακία, μοχθηρία, αγριανθρωπισμό και άλλα αηδιαστικά παρόμοια…

Β.  Δεύτερος εκ των κάτω προς τα άνω είναι ο χαζός, που ξεπερνάει βαθμολογικά την ανοησία του προηγούμενου ομολόγου του, ενισχύοντάς τη με μια δόση χαζομάρας, η οποία αποτελεί το προκαταρκτικό στάδιο για τη μεταπήδηση στον τέλειο βλάκα. Ex officio, όπως έλεγαν οι Λατίνοι κι επαναλαμβάνουν οι σύγχρονοι αντιγραφείς τους, ο χαζός ασκεί άνετα τη χαζομάρα του σε όλους τους τομείς και όλα τα επίπεδα…  Οι μη χαζοί τον αναγνωρίζουν εύκολα και οι πονηροί τον εκμεταλλεύονται ανάλογα. Κοντολογίς, ο χαζός είναι ένας χαζός –τίποτα παραπάνω, τίποτα παρακάτω. Κι επειδή ακριβώς είναι χαζός, συνήθως γίνεται το δεκανίκι του βλάκα, αυτού του κυρίαρχου ψυχών και σωμάτων.

Γ.  Τρίτος άνθρωπος, ένα σκαλοπάτι πριν από την κορυφή της κλίμακας, είναι ο κοινός βλάκας.  Αυτός αντιπροσωπεύει τη συντριπτική πλειονότητα των πληθυσμών του πλανήτη και μ’ αυτό το «ατού» κρατάει στα χέρια του τις τύχες, όχι μόνο της τάξης των βλακών, που θα ήταν κάτι φυσικό, αλλά και των μη βλακών. Όπως ξαναείπαμε, και δεν είναι περιττό να ξαναπούμε για εμπέδωση, ο τύπος είναι πανταχού παρών σε όλους τους χώρους της ανθρώπινης δραστηριότητας, είτε αυτοί τιτλοφορούνται βασιλικά ανάκτορα, είτε επιγράφονται γραφεία εκκενώσεως βόθρων. Ο βλάκας άνθρωπος έχει λόγο και άποψη για τα πάντα. Θα εκτοξεύσει τη βλακεία του σχετικά με την οικονομία, τη μουσική, την πολιτική, την ανατροφή των παιδιών, τις διεθνείς σχέσεις, την αρχιτεκτονική, το σέξ, … Οι διαδοχικές βλακείες που βγαίνουν από το στόμα του σαν καταιωνισμός, αν όχι πολυβολισμός, ασκούν καταλυτική επίδραση στη διαμόρφωση του γενικού κλίματος της ανθρώπινης ζωής. Γιατί; Διότι, απλούστατα, τις βλακείες αυτές υιοθετούν κι επαναλαμβάνουν τα δισεκατομμύρια των εν βλακεία συναδέλφων του, που σκέφτονται, ή δε σκέφτονται, με τον ίδιο τρόπο.  Έτσι, ο βλάκας, ουσιαστικά έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο σε όλα τα ζητήματα, μικρά ή μεγάλα, που απασχολούν την ανθρωπότητα. «Οι βλάκες –έλεγε ο Γκαίτε- είναι οι χειρότεροι κλέφτες. Μας κλέβουν μαζί και το χρόνο και την καλή διάθεση».

Δ.  Τέταρτος πόλος, στην κορυφή της κλίμακας, είναι ο ηλίθιος, που σε ορισμένες περιπτώσεις του αποδίδεται από τους άλλους και το υπερθετικό πανηλίθιος. Αυτός, πλέον, ενσαρκώνει τον ολοκληρωτικό θρίαμβο της βλακείας, όταν αυτή κατορθώνει να ξεπεράσει τον εαυτό της και να καταρρίψει όλα τα ρεκόρ… Για τους ιατρικά βεβαιωμένους ηλίθιους υπάρχει ειδική πρόνοια στον αστικό κώδικα, που τους θέτει υπό απαγόρευση και τους αποκλείει από οποιαδήποτε δικαιοπραξία, προστατεύοντας έτσι τους άλλους από την ηλιθιότητά τους. Δυστυχώς όμως τα πιστοποιητικά ηλιθιότητας είναι λίγα, ενώ οι ηλίθιοι πολλοί. Και οι πραγματικά επικίνδυνοι για το κοινωνικό σύνολο, όπως είπαμε, είναι οι ασύλληπτοι από την επιστήμη, που κυκλοφορούν ραντίζοντας τα πέριξ με την ηλιθιότητά τους. Μέχρι σήμερα, ένας και μόνος ηλίθιος κατάφερε να διαφοροποιηθεί από την ψυχοπνευματική του τάξη και θαύμα!- ν’ αποδειχτεί χρήσιμος στη διεθνή κοινότητα: Ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι….

Θόδωρος Καρζής, Η βλακεία ως παράγων του ανθρώπινου βίου

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 2007, σελ.31-35)

Οι υποσχέσεις των ηγετών

Ο καθένας κατανοεί πόσο αξιέπαινο είναι να κρατά ένας ηγεμόνας τον λόγο του και να ζει με ευθύτητα και όχι με δόλο: όπως όμως μας δείχνει η πείρα των καιρών μας, μεγάλα πράγματα έχουν κατορθώσει οι ηγεμόνες που έδωσαν λίγη σημασία στην καλή πίστη. …

Πρέπει, λοιπόν, να γνωρίζεται ότι υπάρχουν δύο τρόποι να πολεμήσει κανείς: ο ένας με τους νόμους, ο άλλος με τη δύναμη· ο πρώτος στους ανθρώπους, ο δεύτερος στα θηρία· επειδή όμως πολλές φορές δεν αρκεί ο πρώτος, προστρέχουμε κατ’ ανάγκην στον δεύτερο. Γι’ αυτό ένας ηγεμόνας χρειάζεται απαραιτήτως να ξέρει καλά και να χρησιμοποιεί τα τεχνάσματα και του θηρίου και του ανθρώπου. Αυτό το έχουν διδάξει στους ηγεμόνες οι αρχαίοι συγγραφείς με παραβολές· γράφουν αυτοί πως ο Αχιλλεύς και πολλοί άλλοι από εκείνους τους παλιούς ηγεμόνες, παραδόθηκαν προς ανατροφή στον Κένταυρο Χείρωνα, που τους διαπαιδαγώγησε με τη δική του διδασκαλία. Τούτο, το να έχεις δηλαδή για δάσκαλο έναν μισό ζώο και μισό άνθρωπο, έχει το νόημα ότι ένας ηγεμόνας χρειάζεται να γνωρίζει να χρησιμοποιεί και την μία και την άλλη φύση· και η μια χωρίς την άλλη δεν μπορεί να αντέξει για πολύ.

Ένας ηγεμόνας, λοιπόν, όντας αναγκασμένος να γνωρίζει καλά να συμπεριφέρεται σαν θηρίο, πρέπει απ’ αυτά να προτιμήσει την αλεπού και το λιοντάρι· γιατί το μεν λιοντάρι δεν γλυτώνει από τις παγίδες, η δε αλεπού από τους λύκους. Οφείλει, συνεπώς, να είναι αλεπού για να ξεχωρίζει τις παγίδες και λιοντάρι για να τρομάζει τους λύκους. Όσοι περιορίζονται μόνο στο λιοντάρι δεν καταλαβαίνουν από πολιτική.

Επομένως, ένας συνετός ηγεμόνας δεν μπορεί ούτε πρέπει να τηρεί τον λόγο του, όταν κάτι τέτοιο στρέφεται εις βάρος του κι όταν αυτές οι αιτίες που τον έκαναν να δώσει υπόσχεση έχουν εκλείψει. Κι αν όλοι οι άνθρωποι ήσαν καλοί, το δίδαγμα αυτό δεν θα ήταν καλό· αλλά επειδή είναι μοχθηροί και οι ίδιοι δεν θα κρατούσαν τον λόγο τους απέναντι σου, εσύ ακόμη περισσότερο δεν χρειάζεται να τον κρατήσεις προς αυτούς. Κι ούτε ποτέ έχει στερέψει ένας ηγεμόνας από νομιμοφανείς δικαιολογίες για να συγκαλύψει την αθέτηση του λόγου του.

Niccolo Machiavelli, Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ

(Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, 2010, σελ. 108-109)

Οι Θεμελιώδεις Νόμοι της Ανθρώπινης Βλακείας

I.      Πάντα και αναπόφευκτα ο καθένας από μας υποτιμά τον αριθμό των ηλίθιων ατόμων που κυκλοφορούν.

II.      Η πιθανότητα να είναι ένα συγκεκριμένο άτομο ηλίθιο είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του ίδιου προσώπου.

III.      Ένα ηλίθιο άτομο είναι ένα πρόσωπο που προκαλεί ζημιά σε ένα άλλο πρόσωπο ή ομάδα προσώπων χωρίς ταυτόχρονα να εξασφαλίζει κάποιο πλεονέκτημα για το ίδιο. Πολλές φορές, μάλιστα, το ίδιο υφίσταται μιαν απώλεια.

IV.      Τα μη ηλίθια άτομα υποτιμούν πάντα τη βλαπτική ενέργεια των ηλιθίων ατόμων. Ιδίως οι μη ηλίθιοι ξεχνούν διαρκώς ότι σε οποιαδήποτε στιγμή και τόπο και σε οποιαδήποτε περίσταση η συναναστροφή και/ή ο συγχρωτισμός με ηλίθια άτομα αποδεικνύεται ασφαλώς ένα σοβαρότατο σφάλμα.

V.      Το ηλίθιο άτομο είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος ανθρώπου που υπάρχει.

 Carlo M. Cipolla, Δοκίμιο Περί Ανθρώπινης Βλακείας

(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 1996, σελ. 63, 66, 78, 94)

Το Ξυράφι του Όκκαμ

“Την πολλότητα δεν πρέπει να την αναδεχόμαστε χωρίς αναγκαιότητα”

Γουλλιέλμος του Όκκαμ, Quodlibeta, Βιβλίο V

Στην εποχή μας ο Γουλλιέλμος του Όκκαμ (περ. 1285 – 1347), άγγλος θεολόγος και φιλόσοφος και τελευταίος των σχολαστικών, είναι -για να το πούμε όσο απαλότερα γίνεται- παραγνωρισμένος… Εν πάση περιπτώσει, ένα πράγμα το οποίο ορισμένοι όντως θυμούνται απ’ αυτόν είναι το λεγόμενο «ξυράφι του Όκκαμ», το εργαλείο λογικής αναλύσεως που κατασκεύασε για να «περικόψει» τις διάφορες α-νοησίες -και ιδιαιτέρως τους υποθετικούς συλλογισμούς- από το επιστημονικό εγχείρημα.

Υποθετικοί συλλογισμοί αποκαλούνται τα επιχειρήματα εκείνα στα οποία υποθετικές είναι όχι μόνον οι προκείμενες αλλά και τα συμπεράσματα, όπως λόγου χάρη: «Εάν έχει ήλιο, κάνει ζέστη· εάν κάνει ζέστη τα φυτά μεγαλώνουν· άρα, εάν έχει  ήλιο, τα φυτά θα μεγαλώσουν». Το αξίωμα του Όκκαμ ήταν: όσο απλούστερη εξήγηση, τόσο το καλύτερο. Αν δεν είναι αναγκαίο, απόφυγε να «φορτώσεις» την επιχειρηματολογία σου με συλλογισμούς υποθετικούς και αφηρημένες οντότητες. Το αποτέλεσμα θα είναι κομψότερο, πειστικότερο και πληρέστερο προς την αλήθεια.

Στην πραγματικότητα, ο Όκκαμ δεν ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε το ξυράφι και πουθενά στα έργα του δεν συναντούμε τη φράση – ορισμό του εργαλείου, η οποία βρίσκεται ήδη στον Αριστοτέλη: «Δεν πρέπει να πολλαπλασιάζουμε τις οντότητες χωρίς λόγο».

Μάικλ Μακρόουν, ΕΥΡΗΚΑ! (σελ. 125-126)

*

Το ξυράφι του Όκαμ (Ockham’s razor ή Occam’s razor), γνωστό επίσης ως «Νόμος της θείας οικονομίας» (Law of Economy) ή «Νόμος της φειδούς» (Law of Parsinomy)· ονομασία που δόθηκε στην αρχή που διατύπωσε ο Γουλιέλμος του Όκαμ, ότι: non sunt multiplicenta entia praeter necessitaten (= Το πλήθος των πραγμάτων δεν πρέπει να επεκτείνεται πέρα από το αναγκαίο).

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ - LAROUSSE – BRITANNICA

*

"Occam's Razor" τιτλοφορείται το τρίτο επεισόδιο της πρώτης σεζόν της τηλεοπτικής σειράς "HouseM.D.". Παρακολουθήστε τον χαρακτηριστικό διάλογο του Dr. House με τους συνεργάτες του: