Η απελευθέρωση του «καπιταλισμού»

Ο Κομφούκιος συνήθιζε να λέει πως, αν ήταν αυτοκράτορας της Κίνας, το πρώτο διάταγμα που θα ’βγαζε θα καθόριζε την έννοια των λέξεων. Αυτή είναι πραγματικά η πρώτη προτεραιότητα σ’ όλους τους τομείς, ακόμα και στην πολιτική. […]

Την λέξη καπιταλισμός την είχα πολύ καιρό περιφρονήσει, ακόμα και μισήσει: ήμουν νέος και παρασυρόμουν από τους κομφορμισμούς της χώρας μου και της εποχής μου. Οι Γάλλοι διανοούμενοι ήταν όλοι αντικαπιταλιστές, και όσοι Γάλλοι ήταν καπιταλιστές ντρέπονταν γι’ αυτή τους την ιδιότητα. Δεν υπάρχει υψηλότερη και πιεστικότερη αποστολή για έναν καλλιτέχνη, ιδιαίτερα για ένα συγγραφέα, από το να ξεσκεπάσει, να καταγγείλει και να καταπολεμήσει τους κομφορμισμούς. Ο κίνδυνος του κομφορμισμού είναι ότι αποτελεί μια διανοητική ασθένεια όπως η τρέλα: αυτός που την έχει δεν ξέρει πως είναι άρρωστος. Όλες οι «ιστορίες τρελών» στρέφονται γύρω απ’ αυτή την έλλειψη επίγνωσης. Έτσι και ο κομφορμιστής αγνοεί πως είναι κομφορμιστής. Έργο του συγγραφέα, εκείνου που θέλει να διαμορφώσει την εποχή του, είναι να κάνει τον κομφορμιστή να συνειδητοποιήσει τον κομφορμισμό του. Η διαδικασία είναι το ίδιο μακροχρόνια και δύσκολη όσο και μια ψυχαναλυτική θεραπεία. […]

Έτσι και οι λέξεις: λιγάκι σαν χειράμαξες, που χρησίμευαν για να μεταφέρει κανείς οτιδήποτε, από κοπριά μέχρι ράβδους χρυσού. Γι’ αυτό άλλωστε έχει σημασία να τις ορίζει κανείς προσεκτικά και να μην μπερδεύει το μέσο μεταφοράς με το μεταφερόμενο αντικείμενο. […]

Πρέπει επίσης να παρατηρηθεί πως οι λέξεις είναι «σκληρά καρύδια», πως έχουν γερές πλάτες, πως μένουν ίδιες ανάμεσα σε εκατό μεταμφιέσεις που τους κάνουν μερικές φορές. Αν έπρεπε να περιφρονεί κανείς, να μισεί, να εγκαταλείπει τις λέξεις εξαιτίας των εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί στ’ όνομά τους, νομίζω πως θα ’πρεπε πάντως να εγκαταλείψει τις λέξεις «Θεός» και «Ελευθερία». Τι να πει κανείς για τη λέξη «σοσιαλισμός»; Εξαιτίας του αριθμού των θυμάτων που είχε, του «γκούλαγκ» που δημιούργησε, της υποδούλωσης τόσων λαών που πραγματοποίησε, των λιμών που προκάλεσε, των ψευδών που κάλυψε και εξακολουθεί να καλύπτει, θα ’πρεπε να εμπνέει μεγαλύτερη φρίκη απ’ τη λέξη «ναζισμός». Άλλωστε – και δεν πρέπει να το ξεχνάμε – η λέξη «ναζισμός» δεν είναι παρά σύντμηση του εθνικοσοσιαλισμού. […]   

Στις δυτικοευρωπαϊκές μας κοινωνίες, ο «καπιταλισμός» μένει πάντα ύποπτος για τις χειρότερες κακοήθειες, ενώ ο σοσιαλισμός ακτινοβολεί ακόμα από ελπίδα. Αυτή η ακτινοβολία απλώνεται πέρα κι από την Ευρώπη. Ο τελευταίος παγκόσμιος πόλεμος κερδήθηκε περισσότερο από την καπιταλιστική Αμερική παρά από τη σοσιαλιστική Γαλλία. Κι όμως, στην ψυχή των λαών, ποιον ωφέλησε περισσότερο αυτή η νίκη; Οπωσδήποτε τον σοσιαλισμό. Γι’ αυτό και υπάρχει ένας τόσο εντυπωσιακός αριθμός νέων καθεστώτων που γεννήθηκαν απ’ τον πόλεμο και την κατάργηση της αποικιοκρατίας, σ’ όλη την επιφάνεια της γης, και που αυτοανακηρύχθηκαν «σοσιαλιστικά». Είναι αλήθεια πως υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις κρατών που όχι μόνο υιοθέτησαν τον καπιταλισμό, αλλά τον προσάρμοσαν στα παραδόσεις τους και την εθνική τους ιδιοφυΐα  Η επιτυχία τους θαμπώνει τα βλέμματα όλων: είναι η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, το Χονγκ Κονγκ, η Φορμόζα, η Σιγκαπούρη κ.λπ.

Κι όμως, κάποια διαβολική αιτία κάνει ώστε αυτέ οι εξαιρέσεις, όσο εκθαμβωτικές κι αν είναι, να μη μας φαίνονται, άξιες για παραδειγματισμό. Μάλλον τις φοβόμαστε, σα να πρόκειται για μοιραία φαντάσματα. Χωρίς κανείς να μας εξηγήσει ποτέ το πώς και το γιατί, αποφασίσαμε μια για πάντα ότι, παρ’ όλες τις αναμφισβήτητες επιτυχίες τους, αυτές οι κοινωνίες δεν μπορούν παρά να είναι αφοσιωμένες στην εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο. […]  

Ακριβώς όπως υπάρχουν χώρες που κυριεύτηκαν από έναν εχθρικό στρατό ή από ένα εχθρικό καθεστώς, […] μπορεί κανείς να πει πως υπάρχουν λέξεις που έχουν κυριευθεί και περιμένουν την απελευθέρωσή τους.  […]

D. L. Bruckberger, Ο καπιταλισμός

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΟΕΣ, 1985, σελ. 15-19)