Το γούστο ως αυτοάμυνα

Σε όλα τα ζητήματα – στην επιλογή της διατροφής, του τόπου και του κλίματος, της αναψυχής – διατάζει ένα ένστικτο αυτοσυντήρησης, και κερδίζει την πιο αναμφισβήτητη έκφρασή του ως ένστικτο αυτοάμυνας. Να μην βλέπουμε πολλά πράγματα, να μην ακούμε πολλά πράγματα – πρώτη εντολή της φρόνησης, πρώτη απόδειξη πως δεν είμαστε τυχαίοι αλλά αναγκαίοι. Η κοινή λέξη γι’ αυτό το ένστικτο της αυτοάμυνας είναι το γούστο.

Αυτό μας διατάζει όχι μόνο να λέμε Όχι όταν το Ναι θα ήταν «ανιδιοτελές», αλλά και να λέμε Όχι όσο το δυνατόν λιγότερο. Να αποσπόμαστε, να χωριζόμαστε από καθετί που θα μας ε[έβαλε αναγκαστικά να λέμε Όχι. Ο λόγος γι’ αυτό είναι πως όταν οι μικρές ή μεγάλες αμυντικές δαπάνες μας γίνονται κανόνας και συνήθεια, προκαλούν ένα υπερβολικό και εντελώς περιττό φτώχεμα. Οι μεγάλες δαπάνες μας είναι αθροίσματα μικρών δαπανών. Το να προσέχουμε, το να μην αφήνουμε τα πράγματα να έρχονται κοντά, συνεπάγεται μια δαπάνη – ας μην ξεγελιέται κανείς πάνω σ’ αυτά – μια ενέργεια που ξοδεύεται για αρνητικούς σκοπούς. Μέσω της διαρκούς ανάγκης για προφύλαξη μόνο, μπορεί να γίνει κανείς αρκετά αδύναμος ώστε να μην μπορεί πια να υπερασπίζεται τον εαυτό του.

Υποθέστε ότι βγαίνω από το σπίτι μου και βρίσκω, αντί για το ήσυχο αριστοκρατικό Τορίνο, μια μικρή γερμανική πόλη: το ένστικτό μου θα έπρεπε τότε να σηκώσει έναν φράκτη για να απωθήσει καθετί που θα ερχόταν καταπάνω του από εκείνον τον συμπιεσμένο και πλακουτσό, δειλό κόσμο. Ή πως βρίσκω μια μεγάλη γερμανική πόλη – αυτό το κατοικημένο ελάττωμα, όπου τίποτα δεν φυτρώνει, όπου το καθετί καλό ή κακό, εισάγεται απ’ έξω. Θα έπρεπε αυτό να με αναγκάσει να γίνω σκαντζόχοιρος;

Αλλά το να έχεις αγκάθια είναι μια σπατάλη, ακόμη και μια διπλή πολυτέλεια, όταν μπορείς να διαλέξεις να μην έχεις αγκάθια αλλά ανοιχτά χέρια.  

Μια άλλη συμβουλή της φρόνησης και της αυτοάμυνας είναι να αντιδρούμε όσο το δυνατόν σπανιότερα, και να αποφεύγουμε καταστάσεις και σχέσεις που θα μας καταδικάζουν να αναστείλουμε την «ελευθερία» μας και την πρωτοβουλία μας, και να γίνουμε απλά αντιδραστήρια. Ως όρο σύγκρισης παίρνω τις σχέσεις με τα βιβλία. Οι σοφοί που κατά βάθος δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να φυλλομετρούν βιβλία, στο τέλος χάνουν εντελώς την ικανότητά τους να σκέφτονται από μόνοι τους. Όταν δεν φυλλομετρούν, δεν σκέφτονται. […] Οι σοφοί ξοδεύουν όλη την ενέργειά τους λέγοντας Ναι και Όχι, ασκώντας κριτική σ’ αυτό που σκέφτηκαν άλλοι – οι ίδιοι δεν σκέφτονται πια.

Το ένστικτο της αυτοάμυνας έχει αδυνατίσει σ’ αυτούς· αλλιώς θα αντιστέκονταν στα βιβλία. Ο σοφός – ένας παρακμιακός. […]

Φρειδερίκος Νίτσε, Ίδε ο Άνθρωπος 

[Εκδοτική Θεσσαλονίκης, σελ. 45-47]