Η σκέψη του Δαρβίνου

[…] Η θεωρία του για την εξέλιξη ανατρέπει κάθε προηγούμενη πίστη που θεωρούσε τον άνθρωπο καρπό της θείας δημιουργίας και τα άλλα ζώα το ανεξέλεγκτο αποτέλεσμα των ορμονών, για να προσφέρει έτσι μια οργανική και επιλεκτική συστηματοποίηση στην παρουσία κάθε ανθρώπινου είδους στη Γή. Πράγματι, σύμφωνα με την υπόθεσή του, μόνο τα πιο εκλεκτά και ικανά άτομα θα κατάφερναν να μπουν με κάθε δικαίωμα στο «Prive» της «Ύπαρξης», έναν από τους πιο αποκλειστικούς χώρους του πλανήτη· τους άλλους, εκείνους που δε διαθέτουν την αναγκαία ποιότητα και τον κατάλληλο εξοπλισμό, θα τους σταματούσαν στην είσοδο οι σεκιουριτάδες θα τους έστελναν πίσω, όπου, ύστερα από ένα σύντομο χρονικό διάστημα, θα εξαφανιζόντουσαν από την απογοήτευση. […]

Τα ιδιαίτερα και καθοριστικά γεγονότα σύμφωνα με την οπτική του Δαρβίνου είναι οι περιβαλλοντικές αλλαγές και αριθμητική αύξηση ενός ζωικού είδους, που δημιουργούν στα μεμονωμένα άτομα τα συνεχή προβλήματα προσαρμογής. Την αντίσταση σ’ αυτές τις μεταβολές εγγυώνται μόνο τα πιο προσαρμοστικά και ποιοτικά είδη, τα οποία χάρη στη βιολογική τους σύσταση και στις ζωτικές τους «πολύ-λειτουργίες», θα είναι σε θέση να καταστήσουν συμβατές με τον οργανισμό τους τις νέες γενετικές συνθήκες. Στα διαλεκτά άτομα αυτά τα χαρακτηριστικά θα μεταβιβάζονται στους απογόνους τους δια της κληρονομικής οδού και, έπειτα από μια σχετική περίοδο παγίωσης, θα καθορίζουν μια ριζική μετατροπή που κάθε φορά θα αντιπροσωπεύει μια πραγματική και χαρακτηριστική μεταβολή του είδους. Αυτή τη διαδικασία αποκαλεί «εξέλιξη», ένα είδος πρωταθλήματος Α΄ κατηγορίας της επιβίωσης, όπου η σωματική κατασκευή του ατόμου αποφασίζει τη διάρκεια της συμμετοχής του και το περιβάλλον λειτουργεί ως παράγοντας πίεσης για την επιλογή.

Η επιτυχία του δοκιμίου του οικονομολόγου Μάλθους Επί της αρχής του πληθυσμού, που είχε κυκλοφορήσει μερικά χρόνια πριν, είχε κατά κάποιο τρόπο προετοιμάσει την κοινή γνώμη για παρόμοιες θεωρίες, αλλά τα συμπεράσματα από τις μελέτες που πραγματοποίησε ο Δαρβίνος στη διάρκεια της αποστολής στα νησιά Γκαλαπάγκος πιστοποιούσαν την εκπληκτική νεωτεριστική τους ισχύ: Τα ζωικά είδη δεν υπήρχαν ανέκαθεν, όπως άφηνε να εννοηθεί ο Αριστοτέλης, αλλά είναι καρπός μιας εξελικτικής διαδικασίας που, εκτός του ότι εμπλέκει έναν μεγάλο αριθμό ποικίλων ζωικών ειδών, περιλαμβάνει ακόμη και το ανθρώπινο είδος.

Λες και το σοκ δεν ήταν αρκετό από μόνο του για να τους αφήσει όλους άφωνους, για να αναστατώσει ακόμη περισσότερο το πανόραμα, ο Δαρβίνος δήλωσε ότι αυτές οι μικρές μεταβολές δεν προκαλούνταν από ένα προγραμματισμένο σχεδιασμό, αλλά είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς τυχαίων συνδυασμών, οι οποίοι ούτε προγραμματίζονται και ούτε επιτελούνται με σκοπούς ιδιαίτερα αξιοσημείωτους. Όπως είναι εύκολο να φανταστούμε, αυτή η θεωρία προκάλεσε μια σύγκρουση με την παιδεία που έφτανε πέρα από τη βιολογία και από ολόκληρο το επιστημονικό περιβάλλον. Ο κόσμος έμεινε άναυδος, μερικοί τον πολέμησαν σκληρά, άλλοι προσπάθησαν να τη μετατρέψουν σε μεταφυσική αρχή. Και σ’ αυτό το σημείο το βιβλίο του Μάλθους αποδείχτηκε χρήσιμο στον Δαρβίνο: «Ο πληθυσμός αυξάνεται πιο γρήγορα από τα μέσα για την επιβίωσή του». Ο Δαρβίνος εξάγει μια επιστημονική θεωρία που αποσαφηνίζει τους όρους της εξελικτικής διαδικασίας: στον κόσμο θα επιβίωναν τα πιο προικισμένα άτομα, μέσα από μια διαδικασία που μπορούμε να την αποκαλέσουμε «φυσικής επιλογής».

Λίγο αργότερα, ο Άγγλος φυσιοδίφης Ουάλας, του στέλνει από τη Μαλαισία ένα δοκίμιο με τίτλο: Η τάση των ποικιλιών να διαιρούνται με τρόπο διαφορετικό από τον πρωταρχικό τύπο. Ο Δαρβίνος αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να βιαστεί να κυκλοφορήσει το βιβλίο του, αν θέλει να διατηρήσει την πατρότητα της θεωρίας του, κι έτσι το 1859 εκδίδεται το αριστούργημά του Η καταγωγή των ειδών κλπ.

Φυσιοδίφες και επιστήμονες αποδέχονται με ενθουσιασμό την οπτική του, ενώ στο μεταφυσικό επίπεδο ξεσπάει μια σύγκρουση ανάμεσα στην πίστη και στην επιστήμη η οποία μπορεί να συγκριθεί μ’ εκείνη την οποία είχαν αντιμετωπίσει μερικούς αιώνες νωρίτερα ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος. Από εκείνη την αξέχαστη μέρα κατά την οποία εξαντλήθηκε η πρώτη έκδοση του βιβλίου του σε μια ώρα, τα ανθρώπινα πλάσματα άρχισαν να κοιτάζουν τους πιθήκους με διαφορετικά μάτια. Θα ήταν όμως πιο σωστό να πούμε τα ίδια. Τα μάτια των πρωτευόντων που εξελίχθηκαν. Ή περίπου.

Υπέροχη σκέψη Α: «Το σεξ είναι ένα τέχνασμα για τη διαιώνιση του είδους. Όσο για τα συναισθήματα, είναι η ανάπτυξη των ενστίκτων, που υπάρχει σε όλα σχεδόν τα ζώα».

Υπέροχη σκέψη Β: «Και το αποδεικνύει το γεγονός ότι ένα κι ένα κάνει τρία». 

Zap Mangusta, Το φλιπεράκι των φιλοσόφων

[Μοντέρνοι Καιροί, 2009, σελ. 36-39]