Καρλ Μαρξ: Η ευεργετική επιρροή των εγκληματιών στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων!

Το κείμενο αυτό του Καρλ Μαρξ με τον τίτλο «Σημείωμα πάνω στην παραγωγική εργασία» είναι παρμένο από τις «Θεωρίες για την υπεραξία», που - ως γνωστό – προορίζονταν να αποτελέσουν το τέταρτο βιβλίο του «Κεφαλαίου». Αναλύοντας με σοβαροφάνεια την παραγωγική εργασία του εγκλήματος, το κείμενο αυτό καταρχήν παρουσιάζεται σαν άκρως ειρωνικό για τους οικονομολόγους, που ο Μαρξ κατέτασσε στη «χυδαία αστική πολιτική οικονομία». Οι τελευταίο είχαν αντιδράσει στις θεωρίες του Άνταμ Σμιθ για την παραγωγική και τη μη παραγωγική εργασία υποστηρίζοντας – σε γενικές γραμμές – ότι κάθε δραστηριότητα που είναι «χρήσιμη» μπορεί να χαρακτηριστεί και «παραγωγική».

Με αυτόν τον τρόπο είχαν εγκαταλείψει τις προσπάθειες του Άγγλου θεμελιωτή της πολιτικής οικονομίας – αλλά και του Μαρξ αργότερα – να εντοπίσει το δυναμισμό της καπιταλιστικής κοινωνίας, για χάρη μιας απλής απολογίας αυτής της κοινωνίας.

Ένας φιλόσοφος παράγει ιδέες, ένας ποιητής στίχους, ένας καθηγητής εγχειρίδια, κτλ. Ένας εγκληματίας παράγει εγκλήματα. Αν κοιτάξουμε από κάπως πιο κοντά τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε αυτόν τον παραγωγικό κλάδο και στο σύνολο της κοινωνίας, θα αποβάλλουμε αρκετές προλήψεις. Ο εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, αλλά και το ποινικό δίκαιο και – κατά συνέπεια – και τον καθηγητή που διδάσκει το ποινικό δίκαιο και ακόμα μέχρι και το απαραίτητο εγχειρίδιο με το οποίο ο καθηγητής αυτός πλασάρει στη γενική αγορά τις διαλέξεις του σαν «εμπόρευμα». Υπάρχει λοιπόν αύξηση του εθνικού πλούτου. Χωρίς να λογαριάσουμε και την ιδιωτική απόλαυση, που το γράψιμο του εγχειριδίου προσφέρει στο συγγραφέα του, […]

Ο εγκληματίας παράγει επιπλέον ολόκληρη την αστυνομία και ολόκληρη την ποινική δικαιοσύνη, τους μπράβους, τους δικαστές, τους δήμιους, τους ενόρκους, κτλ. Και ο καθένας από τους διάφορους αυτούς επαγγελματικούς κλάδους – οι οποίοι αποτελούν αντίστοιχες κατηγορίες του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας – αναπτύσσει και διαφορετικές ικανότητες του ανθρώπινου πνεύματος δημιουργώντας νέες ανάγκες και νέους τρόπους για να ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες. […]

Ο εγκληματίας παράγει μια αίσθηση, εν μέρει ηθική εν μέρει τραγική – ανάλογα – και προσφέρει έτσι μια «υπηρεσία» στα αισθητικά και ηθικά συναισθήματα του κοινού που συγκινεί. Δεν αρκείται στο να παράγει εγχειρίδια για το ποινικό δίκαιο, ποινικούς κώδικες και – επομένως – και συγγραφείς για αυτούς τους κώδικες. Παράγει επίσης και τέχνη, λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμα και τραγωδίες, […] Ο εγκληματίας σταματάει την καθημερινή μονοτονία και ασφάλεια της αστικής ζωής. Έτσι την προφυλάσσει από τη στασιμότητα και προκαλεί αυτή την ένταση και αυτή την ανήσυχη διέγερση χωρίς τις οποίες θα εξασθένιζαν τα ίδια τα ερεθίσματα για ανταγωνισμό. Προσφέρει έτσι ένα ερέθισμα για τις παραγωγικές δυνάμεις. Το έγκλημα εξαλείφει από την αγορά εργασίας ένα μέρος του πλεονάζοντος πληθυσμού και, με αυτόν τον τρόπο, μειώνει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους εργαζομένους και εμποδίζει, ως ένα σημείο, το μισθό της εργασίας να πέσει κάτω από ένα μίνιμουμ, ενώ την ίδια στιγμή η πάλη κατά του εγκλήματος απορροφάει ένα άλλο μέρος του ίδιου αυτού πληθυσμού. Έτσι ο εγκληματίας παρεμβαίνει σαν ένα από εκείνα τα φυσικά «αντισταθμίσματα» που διαμορφώνουν ένα σωστό επίπεδο και που ανοίγουν μια ολόκληρη γκάμα από «χρήσιμους» επαγγελματικούς κλάδους. […] Το έγκλημα, με τα όλο και νέα μέσα στην επίθεση του ενάντια στην ιδιοκτησία, οδηγεί στη γέννηση όλο και νέων μέσων για την υπεράσπιση της και, με τον τρόπο αυτό, η επίδραση που έχει στην εφεύρεση μηχανών είναι εξίσου παραγωγική με τις απεργίες. Και αν εγκαταλείψουμε τη σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήματος: Χωρίς εθνικά εγκλήματα, μήπως θα είχε ποτέ γεννηθεί η παγκόσμια αγορά; Ή και τα ίδια τα έθνη; Και, από την εποχή του Αδάμ, το δέντρο της αμαρτίας δεν είναι συγχρόνως το δέντρο της γνώσης; Στο Fabie of the Bees (Μύθος των μελισσών, 1705), ο Mandeville είχε ήδη αποδείξει την παραγωγικότητα όλων των δυνατών επαγγελμάτων, κτλ., και είχε χαράξει γενικά την πορεία όλης αυτής της επιχειρηματολογίας:

«Ότι ονομάζουμε, στον κόσμο αυτό, Κακό, τόσο ηθικά όσο και φυσικά, αυτό αποτελεί τη μεγάλη αρχή που μας κάνει κοινωνικά πλάσματα, αυτό αποτελεί τη γερή βάση, τη ζωή και το στήριγμα όλων των επαγγελμάτων και όλων των ασχολιών, χωρίς εξαίρεση. Εκεί πρέπει να βρούμε την πραγματική πηγή όλων των τεχνών και όλων των επιστημών. Και από τη στιγμή που θα έπαυε να υπάρχει το Κακό, η κοινωνία αναγκαστικά θα υποβιβαζόταν αν δεν διαλύονταν τελείως».

Μόνο που ο Mandeville είχε ασφαλώς πολύ περισσότερη τόλμη και εντιμότητα από τους φιλισταίους απολογητές της αστικής κοινωνίας.

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ

Δημοσιεύτηκε στον ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ (4 Απριλίου 1985)