Οι ιδιαιτερότητες που διαχωρίζουν τον άνθρωπο από τους μεγάλους πιθήκους

Οι βιολόγοι αναγνωρίζουν ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον άνθρωπο αφορούν πέντε πεδία: τη διποδία, την οδοντοφυΐα, τη σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή, τον εγκέφαλο, την κλίση στη γλώσσα και στην πνευματική καλλιέργεια.

Το πιο σημαντικό στα μάτια των βιολόγων είναι ότι ο άνθρω­πος είναι ένα όρθιο πρωτεύον. Αντίθετα με τους πιθήκους, τα αν­θρώπινα όντα δεν ζουν στα δέντρα, αλλά στο έδαφος, όπου μετα­κινούνται στηριζόμενοι στα μπροστινά τους μέλη. Κατά συνέπεια, πολλά χαρακτηριστικά του σκελετού και της ανατομίας του αν­θρώπου διαφέρουν από αυτά των πιθήκων.

Ο δεύτερος τύπος χαρακτηριστικών που διαχωρίζει τον άνθρω­πο από τους μεγάλους πιθήκους είναι η δομή της οδοντοφυΐας. Αυτή σχετίζεται ουσιαστικά με τη διαφορετική διατροφή και δεν θα επέμενα σ’ αυτό το σημείο, δομένου ότι δεν θέτει λίγα προβλή­ματα.

Μια τρίτη κατηγορία χαρακτηριστικών που διαχωρίζει τον άν­θρωπο από τους μεγάλους πιθήκους προκύπτει από τη σεξουαλι­κότητα και την αναπαραγωγή. Το γυμνό δέρμα είναι χαρακτηρι­στικό καθαρά ανθρώπινο. Όλοι οι πίθηκοι έχουν γούνα. Ο Βρετα­νός ζωολόγος Desmond Morris, είχε δώσει στο δοκί­μιό του για τον άνθρωπο τον τίτλο: Ο γυμνός πίθηκος. Ο Δαρβίνος στο έργο του Η καταγωγή του ανθρώπου (1871) είχε εκφράσει την άποψη ότι πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό συνδεδεμένο με τη σεξουαλικότητα (παίζοντας το ρόλο του σεξουαλικού διεγερτι­κού)· Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης σεξουαλικό­τητας είναι ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη περίοδος συνδεδεμένη με την αναπαραγωγή, που καθορίζεται εξωτερικά, όπως η «εποχή των ερώτων» σε πολλά από τα θηλαστικά, ή, αντίθετα, από τον κύκλο των ορμονών, όπως στο χιμπατζή. Στον τελευταίο, όπως στους άλλους πιθήκους, η περίοδος ωορρηξίας του θηλυκού (συν­δεδεμένη με ορμονικούς ρυθμούς) καθορίζει ανατομικές αλλαγές που αποτελούν σημάδια έλξης για τα αρσενικά. Στο ανθρώπινο είδος υπάρχει επίσης ένας ορμονικός κύκλος που θέτει σε κίνηση την ωορρηξία. Όμως, δεν συνοδεύεται από ανατομικές αλλαγές που παίζουν το ρόλο των σεξουαλικών σημαδιών, οι δε αναζητή­σεις πάνω στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα, όπως αυτές των Beach, Kinsey ή Masters και Johnson, δεν έδειξαν ότι υπάρχει πιο έντονη σεξουαλική επιθυμία στη γυναίκα τη στιγμή της ωορρη­ξίας. Τελικά, αυτές οι αναζητήσεις ανέδειξαν περισσότερο μια συ­στηματική απόσταση ανάμεσα στη σεξουαλικότητα και τη φυσιο­λογία της αναπαραγωγής στο ανθρώπινο είδος.

Άλλο δεδομένο συνδεδεμένο με την αναπαραγωγή είναι το ε­ξής: οι άνθρωποι γεννιούνται σε μια κατάσταση ανωριμότητας πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι ο πίθηκος. Είναι συνέπεια της σοβαρής επιβράδυνσης της ανάπτυξης στο ανθρώπινο είδος. Άμεσο συμπέρασμα είναι ότι το ανθρώπινο βρέφος έχει ανάγκη παρατεταμένων γονικών φροντίδων.

Το τέταρτο χαρακτηριστικό που διαχωρίζει τον άνθρωπο από τους μεγάλους πιθήκους και θεωρείται το πιο βασικό είναι ο όγκος του εγκεφάλου. Είναι κατά μέσον όρο 1.350 cm³ στον άνθρωπο, τρεις φορές περισσότερο από το μέσο όγκο του εγκεφάλου του χιμπατζή (400 cm³), του μεγάλου πιθήκου που αναγνωρίζεται ως ο πιο κοντινός γείτονας του ανθρώπου στην αλυσίδα της εξέλιξης.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό που σχετίζεται με τον εγκέφαλο είναι η ύπαρξη συμβολικής γλώσσας, δηλαδή ενός συστήματος επικοινωνίας βασισμένου σε φυσικά σημεία (ηχητικές μονάδες και φωνήματα) των οποίων οι συνδυασμοί δημιουργούν μια αίσθη­ση που δεν έχει καμία σχέση άμεση με τους ανθρώπους (αντίθετα με τις φωνές, τα ουρλιαχτά, τα γαβγίσματα των ζώων, που είναι ηχητικές εκπομπές συνδεδεμένες με μια συγκινησιακή κατάστα­ση σε μια δοσμένη στιγμή και τέλεια αναγνωρίσιμες, όπως αυτές από έναν ομοειδή ή έναν ανθρώπινο παρατηρητή: για παράδειγμα, αναγνωρίζεται και διακρίνεται στο σκύλο το γάβγισμα χαράς, το γάβγισμα που είναι εύθυμο, απειλητικό κ.λπ.).

Σε σχέση μ’ αυτή την κλίση στη γλώσσα, οι βιολόγοι και οι παλαιοανθρωπολόγοι αναγνωρίζουν ακόμη ότι ο άνθρωπος διαφέ­ρει από τους μεγάλους πιθήκους στο ότι παράγει μια κουλτούρα, καθώς οι παλαιοανθρωπολόγοι βρίσκουν στοιχειώδη υλικά ίχνη σε τοποθεσίες με απολιθώματα, όπως, για παράδειγμα, εργαλεία από επεξεργασμένους λίθους ή ίχνη ενταφιασμού ή ταφικών συνη­θειών, για τα οποία μπορούν να πουν με σιγουριά ότι τα οστά αυτά είναι αποκλειστικά ανθρώπινων όντων και όχι προανθρώπινων ή πιθήκων.

Μαρσέλ Μπλαν, Οι κληρονόμοι του Δαρβίνου

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΧΥ, 1995, σελ. 208-209)