Η ουσία της τέχνης στον Πλάτωνα

Πλάτων, Νόμοι, 667e – 668b

Σύντομη εισαγωγή: Ο Πλάτων προκειμένου για την καλλιτεχνία χρησιμοποιεί ή τη λέξη μουσική, ως γενικό όρο, ή χωριστά ονόματα, όπως ποίηση, ζωγραφική, χορό κλπ. Ύψιστη τέχνη θεωρεί τη Φιλοσοφία. Την καλλιτεχνία, […] την υποτιμά, γιατί τη θεωρεί μίμηση της αλήθειας. Στους Νόμους ορίζει την τέχνη ως «παιδιά» και αβλαβή ηδονή. Η τέχνη συσχετίστηκε με την έννοια του παιχνιδιού από: τον Καντ (η τέχνη είναι παιχνίδι των γνωστικών δυνάμεων του υποκειμένου), το Σίλλερ (ηθική σημασία του παιχνιδιού), το Σπένσερ (βιολογική και ψυχολογική σημασία του παιχνιδιού).

ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΞΕΝΟΣ: Έτσι, δεν θα κριθεί σωστά, με βάση αποκλειστικά το στοιχείο της ηδονής, παρά εκείνο που, όταν γίνεται, δεν προσφέρει μήτε ωφέλεια, μήτε αλήθεια, μήτε ομοιότητα, μα ούτε και προξενεί βλάβη, αλλά θα γινόταν μόνο και μόνο γι’ αυτό που συνοδεύει βοηθητικά τ’ άλλα, δηλαδή για την ευχαρίστηση; Και τούτη την ευχαρίστηση δεν θα μπορούσε πολύ καλά κανείς να την ονομάσει ηδονή, όταν δεν έχει, σαν επακόλουθο της, τίποτε απ’ αυτά;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ: Μιλάς μονάχα για την ηδονή που καμιά βλάβη δεν φέρνει.

ΑΘΗΝ.: Και τη θεωρώ ακόμα διασκέδαση, όταν δεν προξενεί βλάβη ούτε ωφέλεια σε κάτι που να δικαιολογεί μια σοβαρή συζήτηση γι’ αυτό.

ΚΛΕΙΝ.: Πολλήν αλήθεια έχουν τα λόγια σου.

ΑΘΗΝ.: Δεν μπορούμε λοιπόν, ύστερα απ’ όσα είπαμε, να βγάλουμε το συμπέρασμα, ότι καμιά μίμηση, και ιδιαίτερα κάθε λογής ισότητα δεν πρέπει να κρίνεται από την ηδονή που προσφέρει και από αβασάνιστη γνώμη; Γιατί δεν είναι ίσο το ίσο και συμμετρικό το συμμετρικό, επειδή φαίνεται σε κάποιους τέτοιο και ευχαριστούνται ή όχι γι’ αυτό, αλλά βασικά από την αλήθεια και πολύ λιγότερο απ’ όποιο άλλο.

ΚΛΕΙΝ.: Βέβαια.

ΑΘΗΝ.: Μα δεν υποστηρίζουμε ότι η μουσική είναι γενικά και εικαστική τέχνη και μιμητική;

ΚΛΕΙΝ.: Ναι.

ΑΘΗΝ.: Τότε, όταν κανένας ισχυρίζεται ότι η μουσική κρίνεται από την ηδονή που προξενεί, αποκλείεται ολότελα να παραδεχτούμε αυτή την άποψη. Ούτε και μπορούμε να θεωρήσουμε σπουδαία μια τέτοια μουσική, αλλά εκείνη που παρουσιάζει ομοιότητα στη μίμηση του ωραίου.

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ (Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ)

(ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ – ΑΘΗΝΑ 1977, σελ. 106-107)