Το εγωιστικό γονίδιο

To 1976 […] ο Richard Dawkins, με το βιβλίο του Το εγωιστικό γονίδιο, σοκάρισε το κοινό. […] Εξέφρασε τις καινούργιες αρχές του υπερ-δαρβινισμού: η φυσική επιλογή δεν είχε αποτέλεσμα να διαλέγει τα άτομα, αλλά τα γονίδια. Δηλαδή, ο αγώνας για την επιβίωση δεν γίνεται ανάμεσα στα άτομα, ακόμη κι αν έχουμε τέτοια εντύπωση βλέποντας μια γάτα να επιτίθεται σ’ ένα ποντίκι ή δύο αρσενικά να μάχονται για ένα θηλυκό. Στην πραγματικότητα, έλεγε ο Dawkins, είναι τα γονίδια εκείνα που α­γωνίζονται να διαδοθούν μέσω των οργανισμών που τα φιλοξε­νούν. Και γενικεύοντας μας πρόσφερε εικόνες συναρπαστικές για να «περάσει» το μήνυμά του: «[τα γονίδια] συγκεντρώνονται σε μεγάλες αποικίες, στο καταφύγιο των γιγαντιαίων και βαριών ρο­μπότ (στους οργανισμούς), απομονωμένα από τον εξωτερικό κό­σμο, επικοινωνώντας μαζί του με φωνές διάχυτες και έμμεσες, τακτοποιώντας τα σε μια διάταξη ελέγχου από απόσταση. Βρί­σκονται σ’ εσάς και σε μένα. Μας έχουν δημιουργήσει, σώμα και πνεύμα, και η προφύλαξή τους είναι ο έσχατος λόγος της ύπαρξής μας. ... Είμαστε οι μηχανές τους για επιβίωση». Και ακόμη: «Είμαστε... οχήματα-ρομπότ τυφλά προγραμματισμένα-για να προφυλάξουμε τα γνωστά εγωιστικά μόρια που ονομάζονται γονίδια».

Αυτή η ιδέα τον οδήγησε να σκεφτεί την κοινωνική συμπεριφο­ρά, αυτή δηλαδή που προέρχεται από ένα άτομο (ζώο ή άνθρωπο) και απευθύνεται σ’ ένα άλλο άτομο, όπως τα μέσα που χρησιμο­ποιούν τα γονίδια για να αυξήσουν τον αριθμό των αντιγράφων τους στις διαδοχικές γενιές. Δηλαδή, θεωρούσε ότι η κοινωνική συμπεριφορά είναι γενετικά προγραμματισμένη από την άποψη της μεγίστης διάδοσης των γονιδίων με τη μεγαλύ­τερη απόδοση. Στα είδη κοινωνικής συμπεριφοράς δεν υπολόγιζε μόνο την αλτρουιστική συμπεριφορά, αλλά επίσης την επιθετική συμπεριφορά της κυριαρχίας και, ακόμη, της εκμετάλλευσης. Ό­ντως, λέει: «Για να επιβιώσει μια μηχανή, μια άλλη μηχανή είναι ένας ανταγωνιστής για να αντιμετωπιστεί ή ένα αντικείμενο για να εκμεταλλευτεί». Αυτό εξηγεί, για παράδειγμα, προκειμένου για τις σχέσεις μεταξύ σεξουαλικών συντρόφων, αναφορικά με τη γέννηση και την ανατροφή των παιδιών, ότι καθένας από τους δύο θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί τον άλλο για να τον ανα­γκάσει να τον εμπιστεύεται περισσότερο. Έτσι, τα αρσενικά (και αυτό ισχύει για το ανθρώπινο είδος, σύμφωνα με τον Dawkins) ενδιαφέρονται να «συνδέονται» με πάρα πολλά θηλυκά γιατί παρά­γουν πολύ εύκολα εκατομμύρια σπερματοζωάρια· μπορούν, λοι­πόν, να διαδίδουν καλύτερα τα γονίδιά τους κάνοντας παιδιά με το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό θηλυκών. Αντίθετα, τα θηλυκά, που παράγουν δύσκολα μικρό αριθμό ωαρίων κατά τη διάρκεια της ζωής τους και αναλαμβάνουν μια πολύ κουραστική εγκυμοσύνη (στα θηλαστικά), επώαση και τροφοδότηση των μικρών (στα που­λιά), ενδιαφέρονται να διαλέξουν έναν καλό γεννήτορα και να τον κρατήσουν στη φωλιά για να τις βοηθά. Και ο Dawkins δηλώνει: «Είναι πιθανό ότι τα ανθρώπινα αρσενικά έχουν την τάση της πο­λυγαμίας και οι γυναίκες της μονογαμίας για λόγους εξελικτικής γενετικής». Όπως είπε με χιούμορ ένας κριτικός σχολιαστής: «Ο Dawkins θα μας προσκαλούσε για να μας πει: Κυρίες μου, μην κατηγορείτε, λοιπόν, τους συντρόφους σας γιατί ξενοκοιμούνται, δεν είναι δικό τους το λάθος, είναι προγραμματισμένοι γι’ αυτό!».

Μαρσέλ Μπλαν, Οι κληρονόμοι του Δαρβίνου

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΧΥ, 1995, σελ. 174-175)