Η πολιτική σκέψη της Αγκάθα Κρίστι

Του Τάκη Μίχα

«Η απόλυτη λογική των γεγονότων είναι εντυπωσιακή και αποπνέει τάξη»                       Ηρακλής Πουαρό

Συνήθως, όταν σκεφτόμαστε πολιτικοποιημένη λογοτεχνία η σκέψη μας πάει σε νουβέλες και συγγραφείς που προέρχονται κυρίως από το χώρο της Αριστερός (Γκράχαμ Γκριν, Γκορ Βιντάλ, Χάρολντ Πίντερ, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες κ.ά.).

Όμως τα βιβλία της πιο πολυδιαβασμένης συγγραφέως στον κόσμο ανή­κουν σε ένα διαφορετικό είδος και εκ­φράζουν μια εντελώς άλλη πολιτική σκέψη. Είναι αστυνομικά μυθιστορή­ματα και διαπνέονται από τη συντηρη­τική κοσμοαντίληψη. Πρόκειται για τα βιβλία της γνωστής Αγγλίδας συγγραφέως Αγκάθα Κρίστι, […] Για τον Άγγλο κριτικό και δημοσιογράφο Τζον Χάρι, η Αγκάθα Κρίστι ήταν μια «ακού­ραστη πολιτική στοχάστρια». Από την πλευρά του, ό γνωστός Γάλλος κριτι­κός της λογοτεχνίας Μισέλ Χούλεμπεκ θεωρεί ότι το έργο της έχει «μια βαθιά θεωρητική σχέση» με τον συ­ντηρητισμό.

Σύμφωνα με τον Χάρι, η ηθική και πο­λιτική διαπαιδαγώγηση βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε βιβλίου της Κρίστι. Η ει­κόνα του κόσμου που προβάλλει από τα βιβλία της είναι της αυτορρυθμιζόμενης τάξης που αντιστέκεται σε κάθε είδους διαταραχή και αποκαθιστά στο τέλος τη βουκολική γαλήνη. Για την Κρίστι υπάρχει μια φυσική τάξη πραγ­μάτων που πάντοτε κινδυνεύει από το «κακό» -την πλεονεξία, την πονηριά, την πολιτική φιλοδοξία.

Κάθε τμήμα του έργου της εκφράζει τον πολιτικό συντηρητισμό. Σ' αυτό το πνεύμα βρίσκονται και οι παρατηρή­σεις της για τη δικαιοσύνη. Σύμφωνα με την Κρίστι, η δικαιοσύνη δεν είναι το παράγωγο του κράτους, όπως υπο­στηρίζει η μηχανιστική αντίληψη του νομικού σοσιαλ-θετικισμού, αλλά, αντί­θετα, ξεπηδάει από τα σπάργανα της κοινωνίας. Τη δικαιοσύνη αναζητά ένας εκκεντρικός ντετέκτιβ (Ηρακλής Πουαρό) ή μια έξυπνη μοναχική γερο­ντοκόρη (Μις Μαρπλ).

Ιδιαίτερα η κεντρική ηρωίδα πολλών έργων της, η Μις Μαρπλ, ενσαρκώνει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο το φιλοσοφικό συντηρητισμό. Από μια πλευρά η ηλικία της (άνω των 100;) αντιπροσωπεύει την ενσωματωμένη σοφία των θεσμών που άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου. Ούτε χρειάστηκε ποτέ να κάνει ταξίδια στον κόσμο για να «διευρύνει τους ορίζοντές της». Έφτασε στο απόγειο της σοφίας χωρίς να μετακινηθεί από το χωριό της στην Αγγλία όπου ζει μια μοναχική ζωή. Η σοφία δεν βρίσκεται στο εξαιρετικό: Βρίσκεται στην καθημερινότητα και στο πέρασμα του χρόνου.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο του συντηρητισμού της Κρίστι είναι η απόλυτη απέχθειά της προς τον πεφωτισμένο ορθολογισμό, για όλα τα κινήματα με οράματα «μετασχηματισμού της κοινωνίας». Για την Κρίστι κάθε πολιτικός οραματιστής αντιπροσωπεύει τους «ιδεολόγους που θέλουν να μας κάνουν με το ζόρι ευτυχείς», όπως συνήθιζε να λέει. Από τη στιγμή που κάποιος χαρακτηρίζεται στα έργα της ως «οραματιστής» ή «ιδεολόγος», έχει αποκαλυφθεί ως ο δολοφόνος.

Η δυσπιστία της προς την ορθολογική κριτική της φυσικής τάξης των πραγμάτων την έκανε να βρίσκεται σε αντίθεση με κάθε κοινωνικό κίνημα που στόχευε σε κοινωνικές αλλαγές. Ακόμα και όταν ο στόχος ήταν η διόρθωση μιας προφανούς αδικίας, η Κρίστι, συνεπής με τις συντηρητικές αξίες της, επικεντρωνόταν περισσότερο στις μη προβλέψιμες αρνητικές συνέπειες της διορθωτικής επέμβασης και λιγότερο στα ευγενή κίνητρα των μεταρρυθμιστών. Γ αυτό ακολουθούσε πιστά την απαισιοδοξία του Ντοστογιέφσκι, σύμφωνα με τον οποίο «ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις».

Αυτή ακριβώς η στάση της εξηγεί την αντίθεσή της στον φεμινισμό. Η θέση απέναντι στο κίνημα χειραφέτησης των γυναικών ήταν η ίδια όπως απέναντι σε κάθε ορθολογικό κίνημα που προσπαθεί να αλλάξει την κοινωνία. Το αντιμετωπίζει ως έναν κίνδυνο που έχει στόχο να υπονομεύσει τη φυσική τάξη των πραγμάτων και να επιφέρει αλλαγές που δεν πρόκειται να ωφελήσουν τα πρόσωπα στο όνομα των οποίων μιλάει -δηλαδή τις γυναίκες. Σε μια συνέντευξή της σε ένα ιταλικό περιοδικό τη δεκαετία του '60, καταδίκασε τις προσπάθειες των γυναικών να καταξιωθούν στον εργασιακό χώρο ως «ανοησία των γυναικών, που εγκαταλείπουν την προνομιακή θέση που απέκτησαν διά μέσου των αιώνων. Οι γυναίκες στις πρωτόγονες φυλές δουλεύουν συνεχώς. Οι φεμινίστριες μας προτείνουν να επανέλθουμε σ' αυτή την κατάσταση με τη θέλησή μας».

Πάντως, είναι γεγονός ότι «ιερά τέρατα» της Αριστερός στο χώρο της λογοτεχνικής κριτικής, όπως οι Ρόλαντ Μπαρθ και Ουμπέρτο Εκο, δεν δίστασαν να περιγράφουν το έργο της ως «εκπληκτικό» και «εξαιρετικό». Και παρά την απέχθειά της για τα κοινωνικά κινήματα, πολλές φορές το έργο της αποτέλεσε πηγή έμπνευσης σε δύσκολες στιγμές. Στο γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ οι Εβραίοι φυλακισμένοι ανέβασαν το έργο της  «Δέκα Μικροί Νέγροι». Πιο πρόσφατα οι αντάρτες Τουπαμάρος της Αργεντινής, που απήγαγαν τον Βρετανό πρέσβη το 1970, είχαν ως σύμβολό τους τη Μις Μαρπλ, για την οποία πίστευαν ότι αντιπροσώπευε τη δικαιοσύνη.

Δημοσιεύτηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (03/11/03)