Πλωτίνος

205-270 μ.Χ. - Ο Πλωτίνος είναι κάτι περισσότερο από ένας τενόρος του νεοπλατωνισμού, γιατί ανέπτυξε σε όλη της την αδρότητα και καθαρότητα τη μυστικιστική διάσταση της φιλοσοφίας, μέχρι του σημείου που την κατέστησε την άλλη δυνατή τυπική στάση απέναντι στο λόγο της οντο- θεολογίας και της μεταφυσικής. Το Ον παραχωρεί την πρώτη θέση στο Εν και ο λόγος στη σιωπή. Αυτό που εξακολουθεί να είναι φιλοσοφία συναντά αυτό που δεν είναι πια μια. Στο είδος του ο Πλωτίνος είναι αξεπέραστος.

Αν παραδεχτούμε ότι η γλώσσα είναι δυνατόν να παραιτηθεί από κάθε αξίωση, ο συλλογισμός είναι μια αμείλικτη λογική (είναι το παράδοξο των Εννεαδών- «ομάδων των εννέα»). Στο τέρμα της φιλοσοφικής ανόδου, ανακαλύπτουμε την Αρχή απόλυτα πρώτη, απόλυτα τέλεια, που δεν εξαρτάται από τίποτα, αλλά από την οποία εξαρτώνται τα πάντα. Κα­θώς δίνει ύπαρξη σε ό,τι υπάρχει, είναι πάνω από την ύπαρξη: δεν είναι. Αλλά καθώς κανένα πράγμα δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς να είναι (ένας στρατός, ένας χορός, ένα σπίτι, ένα κο­πάδι...), ενώ διαφέρει από αυτήν την ενότητα στην οποία συμ­μετέχει, η ανυποθετική Αρχή, που δεν είναι ούτε υπάρχει, είναι συνεπώς το Εν. Το Εν δεν θα ήταν το πιο τέλειο αν παρέμενε μόνο. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι χρειάζεται να δημιουργήσει. Δεν είναι ένας Θεός με πρόσωπο, ελευθερία και υποκειμενι­κότητα, δημιουργός του κόσμου. Δεν είναι ούτε πρότυπο ούτε αρχέτυπο, όπως η πλατωνική Ιδέα. Το Εν είναι δύναμη του παντός, και η δύναμη του διαχέεται παντού, αναδύεται όπως η ζέστη από μια εστία. Οι ουσίες (ή υποστάσεις) που ανα­δύονται από το Εν είναι η Ευφυΐα, η Ψυχή, τέλος ο υλικός κό­σμος. Τι μπορεί να πει κανείς για το Εν; Τίποτα. Αρχή του λόγου, βρίσκεται πέρα από το λόγο, ξεφεύγει από αυτόν. Αρ­χή της ευφυΐας, παραμένει πάνω από την ευφυΐα, η οποία δεν μπορεί συνεπώς να το κατανοήσει. Το μόνο που μας μένει εί­ναι η μυστικιστική εμπειρία. Στην κίνηση της καθόδου (κά­θοδος του Ενός μέχρι την ύλη) πρέπει να απαντήσει η κίνηση της ανόδου, με την οποία η ψυχή, κομμάτι του θείου, πρέπει να υψωθεί προς το Εν για να ενωθεί με αυτό. Απαλλαγμένη απ’ ό,τι δεν είναι «ούτε καθαρό ούτε αγνό» (την κλήση προς το σώμα και την ύλη), η ψυχή ξαναβρίσκει την ομορφιά της, της οποίας πηγή είναι ή ανυποθετική Αρχή. Μέσα στην έκ­σταση, ο σοφός γίνεται «θεός».

Η πνευματική διαλεκτική έδωσε τη θέση της στην πνευ­ματική ζωή. Η φιλοσοφία του Πλωτίνου είναι μια θρησκευτική φιλοσοφία, αλλά χωρίς θρησκεία.

Dominique Folscheid, Οι μεγάλες φιλοσοφίες

(ΤΟ ΒΗΜΑ γνώση, 2006, σελ. 21-23)