Η Φυσική Αγωγή στον Πλάτωνα

Πλάτωνας

Νόμοι

Επιβάλλεται τώρα να βρούμε πώς να περιποιούμαστε το σώμα και τη διάνοια και με ποια μέσα να τα συντηρούμε. Γιατί είναι πιο σωστό να μιλούμε για τα καλά παρά για τα άσχημα. Καθετί το καλό είναι βεβαίως ωραίο, όμως το ωραίο δεν στερείται μέτρου. Ένα ζώο επομένως ωραίο θα πρέπει να είναι και συμμετρικό. Εμείς ωστόσο συλλογιζόμαστε διαισθανόμενοι μόνο τις  μικρές συμμετρίες, και δεν νοιαζόμαστε για τις σπουδαιότερες και μεγαλύτερες. Γιατί ως προς την υγεία και την ασθένεια, την αρετή και την κακία, δεν υπάρχει συμμετρία και ασυμμετρία σημαντικότερη απ’ αυτήν της ψυχής προς το ίδιον σώμα της. Εμείς όμως ούτε ασχολούμαστε ούτε καταλαβαίνουμε από αυτά. Ότι δηλαδή, όταν μια ψυχή δυνατή και μεγάλη από κάθε άποψη κινεί σώμα ασθενέστερο ή μικρότερο, ή και το αντίστροφο, τότε το όλο ζώο δεν είναι ωραίο, διότι τότε είναι ασύμμετρο κατά τις σπουδαιότερες συμμετρίες. Εκείνο όμως που έχει διαμορφωθεί αντίθετα από το προηγούμενο, είναι το ωραιότερο και το πιο αξιέραστο για κάποιον που μπορεί να διακρίνει σωστά.

Ένα σώμα, ας πούμε, που έχει υπερβολικά μακριά σκέλη ή κάποιο άλλο υπερβολικό χαρακτηριστικό, είναι και ασύμμετρο καθ’ εαυτό, αλλά και άσχημο. Ακόμη κουράζεται πολύ στην κίνησή του, και λυγίζει, και σκοντάφτει και συχνά πέφτει, μην έχοντας ευστάθεια, και γενικά ταλαιπωρείται πολύ. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και γι’ αυτό που ονομάζουμε ζώο, την ένωση δηλαδή της ψυχής και σώματος, όταν η ψυχή που διαθέτει αυτό είναι ανώτερη από το σώμα, και εξ αυτού πιέζεται και ταράζεται και προκαλεί διαταραχές και ασθένειες στο σώμα, και το καταστρέφει, όταν καταπιάνεται με σοβαρές μελέτες και έρευνες.

[…] Όταν, αντίθετα, ένα σώμα μεγάλο και δυσανάλογα ισχυρότερο από την ψυχή συνυπάρχει με μια διάνοια μικρή και αδύναμη, επειδή οι άνθρωποι έχουν από τη φύση τους διττές επιθυμίες, και για μεν το σώμα ζητούν τροφή, για δε το θεϊκότερο εντός μας στοιχείο [την ψυχή] ζητούν φρόνηση, υπερισχύουν οι κινήσεις του δυνατότερου μέρους, και αυτό μεν το ενδυναμώνουν, ενώ την ψυχή την καθιστούν κωφή και κουτή και αμνήμονα, και απεργάζονται έτσι τη μεγαλύτερη αρρώστια, που είναι η αμάθεια. Ένας τρόπος σωτηρίας υπάρχει εν προκειμένω, και για τα δύο: ούτε την ψυχή να κινούμε χωρίς το σώμα, αλλά ούτε και το σώμα χωρίς την ψυχή, ώστε αντιδρώντας μεταξύ τους να ισορροπούν και να γίνονται υγιή και τα δύο. 

Ο μαθηματικός λοιπόν, ή όποιος άλλος κουράζει πολύ τη διάνοιά του με τη μελέτη, οφείλει να παρέχει και στο σώμα τη κίνηση που έχει ανάγκη, με γυμναστικές ασκήσεις. Εκείνος δε που φροντίζει για τη σωματική διάπλαση πρέπει να ανταποδίδει και στην ψυχή του τις αναγκαίες κινήσεις, ασχολούμενος με τη μουσική και με παντοειδή φιλοσοφία, αν θέλει να ονομάζεται δίκαιος και καλός και αγαθός [ωραίος και καλός]. Με τον ίδιο δε τρόπο πρέπει να περιποιούμαστε και τα διάφορα μέρη του σώματος και της ψυχής ξεχωριστά, κατά μίμηση της μορφής του σύμπαντος. Γιατί εφόσον το σώμα και θερμαίνεται εσωτερικά και ψύχεται από τα εισερχόμενα σε αυτό, ενώ ξεραίνεται και υγραίνεται από τα εσωτερικά, και υφίσταται τις συνέπειες και των δυο αυτών κινήσεων, αν κάποιος τους παραδώσει το σώμα του αδρανές αυτό θα καταστραφεί από την ακινησία. Αν όμως μιμηθεί κανείς αυτό που ονομάσαμε μητέρα και τροφό του σύμπαντος, και δεν αφήνει ποτέ το σώμα του να αδρανεί, παρά το θέτει σε κίνηση, προκαλώντας του μάλιστα κάποια τραντάγματα, τότε αυτό θα αντιμετωπίζει φυσιολογικά τις εσωτερικές και τις εξωτερικές κινήσεις. Αν μάλιστα κινεί αρκούντως και τις σωματικές αισθήσεις και τα μέρη, και τα φέρει από την αταξία σε κάποια τάξη κατά τη συγγένεια μεταξύ τους, σύμφωνα με τα λεχθέντα περί του σύμπαντος, τότε θα τα εμποδίσει να προκαλέσουν πολέμους και νόσους, σαν τίποτε εχθροί, μέσα στο σώμα, παρά τοποθετώντας τα τακτικά σαν φίλους, το ένα κοντά στο άλλο, θα τα αναγκάσει να αποδίδουν υγεία.

Από τις κινήσεις τώρα του σώματος η καλύτερη είναι αυτή που γίνεται μέσα στον εαυτό από τον εαυτό. Γιατί η κίνηση αυτή μοιάζει πολύ με την κίνηση του σύμπαντος και της διανοίας. Η χειρότερη δε είναι η κίνηση που γίνεται από εξωτερικούς παράγοντες με το σώμα ξαπλωμένο και αδρανές. Επομένως λοιπόν η καλύτερη κάθαρση και τακτοποίηση του σώματος είναι αυτή που γίνεται με τη γυμναστική. Δεύτερη έρχεται η κίνηση από τον κλυδωνισμό κατά το ταξίδι με πλοίο ή την ξεκούραστη μεταφορά με οποιοδήποτε όχημα. Τρίτο δε είδος κινήσεως, χρήσιμο μόνο σε περίπτωση ανάγκης για τον φρόνιμο άνθρωπο, και ποτέ άλλοτε, είναι η κάθαρση που επιτυγχάνεται με φαρμακευτικά μέσα. Διότι τις αρρώστιες που δεν εμπεριέχουν μεγάλους κινδύνους δεν είναι καλό να τις ερεθίζουμε με φάρμακα.

Ερατώ Τριανταφυλλίδη, Μια μέρα με τον Πλάτωνα 

Εκδόσεις ΑΡΧΕΤΥΠΟ, 2011, (σ. 30-32).