Οι Βλάχοι

Η λέξη Βλάχος θέλει μία συζήτηση, διότι στη νέα ελληνική γλώσσα χρησιμοποιούμε τη λέξη Βλάχος καταρχήν μειωτικά. Όταν θες να πεις κάποιον ότι δεν έχει τρόπους, ότι είναι αγενής, ότι είναι ωμός, ότι είναι βάρβαρος κάπως ορεσίβιος τον λες Βλάχο, Μπουρτζόβλαχο, Καράβλαχο [...]

Οι Βλάχοι, όμως, είναι μια εθνοτική ομάδα που μιλάει μια, ξεχωριστή γλώσσα, τη βλάχικη γλώσσα. Η βλάχικη γλώσσα είναι λατινογενής, είναι συγγενής με τις άλλες λατινογενείς γλώσσες, όπως είναι η γαλλική γλώσσα, η ιταλική γλώσσα, η ρουμανική γλώσσα. […]

Οι Βλάχοι μέχρι σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα, στην Βουλγαρία, στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Μακεδονία, στην Αλβανία, στην Κροατία, […]

Όμως, εδώ και αιώνες η μεγαλύτερη συγκέντρωση Βλάχων της Βαλκανικής παρατηρείται στην περιοχή της Πίνδου, στον ορεινό κορμό μεταξύ Θεσσαλίας και Ηπείρου. […]

Όταν το ελληνικό κράτος δημιουργήθηκε το 1830, φυσικά, αυτή η περιοχή δεν ανήκε στο ελληνικό κράτος. Αλλά αργότερα το ελληνικό κράτος επεκτάθηκε και στην δεκαετία του 1880 ενσωματώθηκε η Θεσσαλία … και αργότερα και η Ήπειρος και η Μακεδονία. Έτσι, αυτός ο μεγάλος αριθμός Βλάχων εξακολουθεί να υπάρχει μέσα στα ελληνικά σύνορα και υπάρχουν Έλληνες βλάχικης καταγωγής που το λένε ότι είναι Βλάχοι, είναι γνωστό ότι είναι Βλάχοι. Παραδείγματος χάριν, πριν από 20-30 χρόνια πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας. Ο άνθρωπος αυτός κατάγεται από δύο θρυλικές οικογένειες, μία που αναπτύχθηκε τέλος πάντων με επιγαμίες, η οικογένεια του Μετσόβου των Τοσίτσα και των Αβέρωφ […] Η οικογένεια Αβέρωφ, η οικογένεια Σίνα, η οικογένεια Τοσίτσα, η οικογένεια Στουρνάρα είναι βλάχικες οικογένειες, δηλαδή η καταγωγή τους ήταν από αυτά ορεινά της Πίνδου ή από τη Μοσχόπολη της Μακεδονίας -διότι υπήρχανε σε αρκετά σημεία βλάχικοι πυρήνες- και αλλού, και γνωρίζουμε ότι είναι Βλάχοι. […]

Βυζαντινά κείμενα του 10ου αιώνα του 11ου αιώνα –όχι συχνά- αναφέρουν τη λέξη Βλάχος. Κάτι συνέβη και λέει: «ο Βλάχος αυτός έγινε…». Άρα υπάρχουν Βλάχοι και υπάρχουν βυζαντινά κείμενα που ομιλούν για Βλάχους οδίτες, έχουν τη λέξη Βλάχοι οδίται, δηλαδή από τη λέξη οδός που ταιριάζει στου Βλάχους διότι οι Βλάχοι και στην περίοδο του Βυζαντίου, ως φαίνεται, και στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις περιοχές εδώ της Βαλκανικής, κατοικούν κατά κανόνα στα ορεινά, σε ορεινές περιοχές, ψηλά στην Πίνδο, ψηλά στο Βέρμιο. […] στην περιοχή της Ελασσόνας στη Θεσσαλία, στο Περτούλι, στο Μέτσοβο, στο Συρράκο, τους Καλαρρύτες, στο Βόιο, στο Γράμμο, στην Αβδέλα, στο Περιβόλι, στη Σαμαρίνα –είναι ξακουστό βλάχικο χωρίο-, σε λίγα από τα Ζαγοροχώρια, το Ζαγόρι, στη Μοσχόπολη –που σήμερα βρίσκεται στα σύνορα της Αλβανίας-, στον Αυλώνα, στο Δυρράχιο, στον Νυμφαίο, στην περιοχή εκεί στα ορεινά του Ολύμπου και των Πιερίων, στο Λιβάδιο Κοκκινοπηλός, στο Βέρμιο, στο Σέλι έχουμε πυρήνες βλάχικων εγκαταστάσεων. Οι Βλάχοι, λοιπόν, ήταν διάχυτοι κυρίως από τη Λαμία και πάνω, δηλαδή από τη Στερεά Ελλάδα και βορειότερα, αν και υπάρχουν και κατασπασμένες παρουσίες Βλάχων στην Πελοπόννησο –μέσα στην Τουρκοκρατία- και σε σημεία της Στερεάς Ελλάδος, ο κύριος όγκος τους είναι στις περιοχές της Μακεδονίας, της ορεινής Μακεδονίας και της ορεινής Θεσσαλίας.

Οι Βλάχοι είναι κατά κύριο λόγο κτηνοτρόφοι, είναι βιοτέχνες κτηνοτροφικών προϊόντων, δηλαδή υφαίνουν πολύ ωραία και δυνατά μάλλινα υφάσματα, ράβουν μάλλινες κάπες, παράγουν φυσικά τυρί, τυροκομικά, και είναι οδίται με την έννοια ότι σαν κτηνοτρόφοι από τα βουνά, από τα χειμαδιά στα πεδινά και αντιστρόφως και επίσης διότι είναι ξακουστοί μεταφορείς. Οι Βλάχοι, οι βλάχικοι πληθυσμοί, γνώρισαν τα μονοπάτια των βουνών, τους δρόμους των πεδιάδων. Ιστορικά, σε όλη την Τουρκοκρατία έχουμε σαφείς ενδείξεις γι’ αυτό και ορθώς φαίνεται και από το Βυζάντιο και ήταν καραγωγείς, φόρτωναν δηλαδή τα μουλάρια με προϊόντα που κάποιος θα ήθελε να μεταφέρει, Βλάχος θα ήταν ο οδίτης, ο καραγωγέας, ο αγωγιάτης ο οποίος θα ήξερε τους δρόμους, μπορούσε να αντιμετωπίσει ληστές, να φέρει εις πέρας την αποστολή του και να μεταφέρει προϊόντα κάπου για το οποίο και είχε μισθωθεί. Επομένως, οι Βλάχοι έχουν αυτήν την πολλαπλή τους διάσταση.

Οι Βλάχοι μιλούσαν μεν αυτή τη γλώσσα και εξακολουθούν να την μιλούν. […] Αν κανείς επισκεφθεί το Μέτσοβο και βρεθεί σήμερα σε ένα καφενείο που βρίσκονται γέροντες και πίνουν τον καφέ τους και στήσει, έτσι, αυτί θα ακούσει να μιλούν μεταξύ τους βλάχικα- και ακόμη στα ορεινά ακόμη υπάρχει βλαχοφωνία. Βέβαια γνωρίζουν και την ελληνική γλώσσα. Οι άντρες Βλάχοι, συνήθως γνώριζαν και την ελληνική γλώσσα. Οι γυναίκες όχι.

Έχει ενδιαφέρον ότι ο Τοσίτσας, ο Μιχαήλ Τοσίτσας, Βλάχος, κληροδότησε στην πατρίδα του, το Μέτσοβο, ένα σημαντικό ποσό στον 19ο αιώνα στο οποίο αναφέρεται ότι δίδει αυτό το ποσό «προς διάδοσιν του ελληνισμού και εκρίζωσιν της επικρατούσης τοπικής διαλέκτου, της βλαχικής καλουμένης». […] Οι Βλάχοι, σε διάφορες περιοχές κυρίως της Πίνδου κ.λ.π. κατά κύριο λόγο ήταν Γρεκοβλάχοι, όπως λέγεται, δηλαδή ελληνόφωνοι Βλάχοι. Το λέω διότι, μιλούσαν και την ελληνική γλώσσα, διότι υπάρχουν και οι Αρβανιτόβλαχοι, ομάδες δηλαδή Βλάχων οι οποίοι χρησιμοποιούσαν και την αλβανική γλώσσα και βρίσκονταν κατεσπαρμένοι σε διάφορα σημεία της δυτικής Μακεδονίας και προς την περιοχή της σημερινής Αλβανίας και κάποιοι και στην περιοχή της Στερεάς –λιγότεροι. Οι Βλάχοι, λοιπόν, έχουνε αυτές τις δράσεις. Η γλώσσα τους ήταν προφορική, έγινε γραπτή, άρχισε να γίνεται γραπτή στον 18ο αιώνα Γράφουν οι Βλάχοι την γλώσσα τους τα τελευταία 200 χρόνια, στην ουσία, και βέβαια τη γράφουν με λατινικούς χαρακτήρες, αφού είναι λατινογενής. … μας έχουν σωθεί ελάχιστα κείμενά τους που είναι γραμμένα με ελληνικούς χαρακτήρες. Ένα τέτοιο μικροκείμενο στη βλάχικη γλώσσα μάς έχει διασωθεί γραμμένο πάνω σε μία κανάτα από την περιοχή των Καλαρρυτών, πάνω στα Τζουμέρκα:

«Καιλερύτου αμέου, μπιά γίνου κα πι ατέου. Μούλτου σε νού μπιάε, σε νού τε βεμάη. Τρά σε νου τζη φάκε ρέου, τρα σε νου τε μπετου έου. Υναι ουάρε σε μπηάη, σύ ακάσε τζη σε βάι».

«Καλαρρύτινέ μου, πιες κρασί σαν δικό σου. Πολύ μη πιείς, μη ξεχειλίσεις, να μη σου κάνει κακό, να μη σε μεθύσω εγώ. Μια φορά να πιείς και σπίτι να κατευθυνθείς».

Ακόμη ένα κείμενο στη βλάχικη γλώσσα βρίσκεται σε μία εκκλησία στη ζώνη των βλαχοχωριών που ξεκινάει δυτικά των Μετεώρων. Εκεί υπάρχει ένα χωριό που λέγεται Κλεινοβός. Το Κλεινοβό αυτό, πάνω από το υπέρθυρο μιας εκκλησίας του 1789, υπάρχει σε τρεις εκδοχές η ίδια φράση, γραμμένη και στις τρεις εκδοχές με ελληνικό αλφάβητο, η μία γλώσσα είναι η ελληνική του Ευαγγελίου, η άλλη είναι δημοτική ελληνική γλώσσα και η τρίτη είναι βλάχικη γλώσσα:

«Φόβω πρόβαινε την πύλην της εισόδου. Τρόμω λάμβανε των θείων μυστηρίων. Ίνα μη καταφλεχθλής πυρί τω αιωνίω».

«Σκιάζου κ’ έμπαινε μέσα στην εκκλησίας. Τρέμε κ’ έπαιρνε την θείαν κοινωνία. Κόλασσες και φωτιαίς αν θέλης ν’ αποφύγης».

«Ίντρα μπασιαρέκα κου μούλτα πάβριε. Τριαμπούρα λουνταλού ι Μαρία κομνικατούρα. Φώκολου ακσι ση κολασία τρα σκάκη».

Οι βλάχικοι, λοιπόν, αυτοί πληθυσμοί, οι οποίοι κάποτε φαίνεται ότι ήταν πολλοί περισσότεροι διότι στα κείμενα τα βυζαντινά του 12ου και του 13ου αιώνα, η Θεσσαλία, η Ήπειρος και η Μακεδονία, η δυτική Μακεδονία αποκαλούνται Μεγάλη Βλαχία. Ενώ σε άλλο βυζαντινό κείμενο του 11ου αιώνα η περιοχή του Αίμου, δηλαδή της οροσειράς του Αίμου στη Βουλγαρία ονομάζεται Βλάχων παροικία. Ο Βούλγαρος Τσάρος στο 1200 περίπου προσαγορεύει τον εαυτό του «Imperator totius Bulgarie et Blachie», δηλαδή αυτοκράτωρ όλης της Βουλγαρίας και των Βλάχων. Αυτό σημαίνει ότι οι Βλάχοι κάποτε ήταν περισσότεροι σε διάφορες ζώνες, όμως σταδιακά έμειναν εκεί στα ορεινά της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας.

Τους έχουμε μέσα στον κορμό μας, είναι θερμοί Έλληνες πολλοί εξ αυτών, […] έχτισαν –όπως λένε οι ίδιοι- την νέα Ελλάδα, διότι πλούσιοι Βλάχοι της διασποράς που είχαν κάνει περιουσία στη Βιέννη, στη Ρουμανία, στην Αίγυπτο κλπ. όταν δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος, παρότι αυτοί βρίσκονταν αλλού, πολύ μακριά από τα ελληνικά σύνορα –σας θυμίζω ότι το ελληνικό κράτος ήταν κάτω από την/κοντά στη γραμμή της Λαμίας- οι ίδιοι ζούσαν στη Βιέννη ή αλλού, έστειλαν τεράστια ποσά στη νέα Ελλάδα και δημιουργήθηκαν κτίρια τα οποία είναι μέχρι σήμερα εμβληματικά στην πρωτεύουσα, δηλαδή στην Αθήνα. Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, λέγεται Μετσόβιο διότι γι’ αυτό έδωσαν χρήματα ο Στουρνάρης, ο Αβέρωφ, αυτές οι μεγάλες οικογένειες. Το αστεροσκοπείο των Αθηνών είναι δωρεά Βλάχων. Φυλακές, νοσοκομεία, σχολεία, –ο Τοσίτσας ήταν Βλάχος- η Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Αθηνών εν πολλοίς χτίστηκαν από χρήματα Βλάχων.

Οι Βλάχοι, λοιπόν, είναι παρόντες στη σημερινή Ελλάδα, είναι Έλληνες, αισθάνονται Έλληνες όμως μιλούν –πολλοί από αυτούς- όταν πάνε στο χωριό τους με τη γιαγιά και τον παππού μία άλλη γλώσσα, βλάχικα. Γνωρίζουν παραλλήλως και την ελληνική και ζουν και δρουν σαν Έλληνες. Το ίδιο, προφανώς, γίνεται και με τους Βλάχους της Βουλγαρίας, της Σερβίας που έτσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα και δημιουργήθηκαν τα εθνικά κράτη.

Μαρία Ευθυμίου, Ιστορία  του Νέου Ελληνισμού, 11^ος – 18^ος αιώνας   

mathesis.cup.gr (σ. 145-150)