Πλάτων, Συμπόσιον: ο λόγος του Ευρυξίμαχου

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΡΥΞΙΜΑΧΟΥ (185c – 188e)

Σειρά να μιλήσει, μαθαίνουμε, είχε ο Αριστοφάνης, αλλά τον έπιασε λόξιγκας. Ο γιατρός Ερυξίμαχος, λοιπόν, προσφέρεται να βγάλει πρόωρα τον δικό του λόγο. […]

Ο λόγος του είναι προσεκτικά ταιριασμένος στο χαρακτήρα και το επάγγελμά του, αποτελώντας στην πραγματικότητα, κάτω από την επίφαση ενός εγκωμίου του Έρωτα, σύντομη διάλεξη με θέμα τις αρχές της «επιστήμης», ιδιαίτερα της ιατρικής. […]

Ο Ερυξίμαχος, αρχίζοντας την ομιλία του, δίνει έμφαση στη διάκριση μεταξύ καλού και κακού έρωτα, αλλά επικρίνει την αποκλειστική αναζήτηση των επιπτώσεων των αντίθετων αυτών δυνάμεων στις ψυχές των ανθρώπων· η επίδρασή τους μπορεί να εντοπιστεί σε όλα τα σημεία τόσο της δομής του σύμπαντος όσο και του ανθρώπινου οργανισμού. Σχετικά παραδείγματα παρέχει και η ιατρική. Και τα εύρωστα και τα άρρωστα μέλη του σώματος έχουν τις «ορέξεις» τους· πρόκειται όμως για ορέξεις υγιείς στη μία περίπτωση και αρρωστημένες στην άλλη. Έργο της ιατρικής επιστήμης είναι να ικανοποιήσει τις υγιείς και να ανακόψει τις αρρωστημένες. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την επιστήμη ως «γνώση των παθών του σώματος για πλήρωση και κένωση»· σωστός γιατρός είναι όποιος κατορθώνει να διαγνώσει ποια από τα πάθη αυτά είναι υγιή και ποια «αρρωστημένα», και μπορεί να αντικαταστήσει τα αρρωστημένα πάθη του ασθενούς με υγιή. Το σώμα, μάλιστα, αποτελείται από «αντίθετα», τα οποία βρίσκονται σε διαμάχη μεταξύ τους: το θερμό και το ψυχρό, το ξηρό και το υγρό κλπ. Ιατρική είναι η επιστήμη που φέρνει «την αγάπη και την αρμονία» μεταξύ των αντίθετων αυτών. […]

Παράδειγμα του «καλού έρωτα» αποτελούν οι κλίμακες που ευχαριστούν τα πράγματι καλλιεργημένα γούστα, ενώ του «κακού έρωτα» εκείνες που ερεθίζουν το ενδιαφέρον των χυδαίων. Επίσης, στον πλατύτερο κόσμο των φυσικών επιστημών, το καλό και υγιεινό κλίμα συνίσταται στη σωστή και ισομερή «σύνθεση» (κράσιν) του θερμού και του ψυχρού, της βροχής και της ξηρασίας, ενώ το κακό κλίμα ενδειγματίζει τον «βίαιο» έρωτα και συνίσταται σε ανθυγιεινή «μείξη» θερμότητας και ψύχους, ξηρού και υγρού καιρού. Η αστρονομία είναι και αυτή επιστήμη του «έρωτα». Όμοια, υπάρχει «καλός» και «κακός» έρως των θεών και των ανθρώπων, θρησκευόμενος ή αντίθρησκος τρόπος διεξαγωγής των θυσιών και ερμηνείας των σημείων και των οιωνών· η επαγγελματική γνώση του ιερέα και οιωνοσκόπου αποτελεί λοιπόν άλλο ένα παράδειγμα της ερωτικής τέχνης.

Συνεπώς, στόχος του λόγου είναι η εμφατική προβολή της κοσμικής σημασία του Έρωτα. Υποφώσκει σ’ αυτόν βασικά η αντίληψη ότι η φύση αποτελείται παντού από «αντίθετα», που έχουν ανάγκη να συνδυάζονται ή να αλληλοσυμπληρώνονται. Άλλοτε συνδυάζονται σε αναλογίες που δημιουργούν σταθερότητα, οπότε το αποτέλεσμα είναι το εύκρατο κλίμα, η υγεία, η ευημερία και η ηρεμία, άλλοτε σε αναλογίες που επιφέρουν αστάθεια, οπότε το αποτέλεσμα είναι οι κατακλυσμοί, η ασθένεια, η κακοδαιμονία, η βίαιη και αρρωστημένη ταραχή. Σε όλες τις περιπτώσεις, έργο της επιστήμης είναι να ανακαλύπτει τις αναλογίες εκείνες που παράγουν «καλά» αποτελέσματα. […]

Σε συνάρτηση με την όλη συλλογιστική του Συμποσίου, κύριος σκοπός του λόγου του Ερυξίμαχου είναι να αποσπάσει την προσοχή από το θέμα του σαρκικού έρωτα, ώστε αυτός να αντιμετωπιστεί στο λόγο του Σωκράτη με την κατάλληλη φιλοσοφική αντικειμενικότητα και να τη στρέψει στην κοσμολογική καθολικότητα της αντίληψης ότι τα «αντίθετα» συμφιλιώνονται σε μια ανώτερη «αρμονία».

A. E. Taylor, ΠΛΑΤΩΝ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

(ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ, 1992, σελ. 257-260)