Μετά τη διάλυση της
ΕΣΣΔ το 1991, ο ψυχρός πόλεμος που μαίνονταν μεταξύ δυτικού και ανατολικού
μπλοκ από το 1945 και ύστερα, κατάρρευσε σημαίνοντας την οριστική νίκη του
καπιταλιστικού συστήματος. Θα μπορούσαμε
να πιστέψουμε ότι, απουσία κάποιου άλλου υπαρκτού συστήματος, ο καπιταλισμός
έμεινε χωρίς αντιπάλους. Θα ήταν ωστόσο λανθασμένο συμπέρασμα. Όπως έγραψε
ο Λένιν, αν τα γεγονότα είναι επίμονα, τότε οι ιδεολογίες, οι προκαταλήψεις και
τα συστήματα σκέψης είναι ακόμη περισσότερο.
Όπως είχε διαπιστώσει και ο Σουμπέτερ (1942), βρισκόμαστε εδώ στη σφαίρα της παραδοξολογίας.
Ο συγκεκριμένος οικονομολόγος πίστευε
ότι ο καπιταλισμός τελικά θα ηττόταν και θα αντικαθίσταντο από το σοσιαλισμό
όχι λόγω των αποτυχιών του αλλά, αντιθέτως, λόγω των επιτυχιών του. Οι
κυριότεροι εχθροί του καπιταλισμού δεν προέρχονταν
τόσο, όπως πίστευε, από την εργατική τάξη αλλά από τους «διανοούμενους», οι οποίοι νιώθουν μονίμως αδικημένοι διότι αν
και κατέχουν τη γνώση είναι αποκλεισμένοι από την εξουσία. Κατεξοχήν
κριτικά πνεύματα και ηθικολόγοι,
καταφέρνουν να εμφυσήσουν αισθήματα ενοχής στην αστική τάξη κάτι που
πετυχαίνουν με ακόμη μεγαλύτερη ευκολία χάρη στο δημοκρατικό πολίτευμα που τους
αφήνει ελεύθερους να εκφράζουν τις θεωρίες τους και να πείθουν τους
ευκατάστατους ότι οφείλουν την προνομιούχο θέση τους στη κοινωνική αδικία.
Χωρίς να αναγνωρίζουν στον καπιταλισμό το αληθινά εκπληκτικό επίτευγμα της
συσσώρευσης πλούτου, θεωρούν το φαινόμενο αυτό ως κάτι το αυτονόητο. Η ίδια η
ανάπτυξη της οικονομίας, η οποία έπαιρνε ολοένα και πιο αφηρημένη μορφή λόγω
της αυξανόμενης σημασίας των χρηματοπιστωτικών αγορών, καθιστούσε δύσκολο για
τα μέλη της αστικής τάξης να υπερασπιστούν τις αξίες τους. Εδώ ταιριάζει η
σαρκαστική παρατήρηση του Σουμπέτερ ότι «το χρηματιστήριο είναι ένα φτωχό
υποκατάστατο του άγιου δισκοπότηρου».
Η αυταρέσκεια και η αυτοπροβολή των αξιών της σίγουρα δεν
είναι μια στάση που προσφέρει επαρκή κίνητρα στους αστούς. Αυτοί συνήθως
προτιμούν να πλουτίσουν επιλύοντας τα πρακτικά προβλήματα που προκύπτουν μέσα
στην οικονομία της αγοράς. Ο
καπιταλισμός, εν τέλει, δεν αποτελεί ιδεολογικό σύστημα αλλά ένα σύνολο από
πρακτικές διαδικασίες, κάτι που δύσκολα μπορεί να ενθουσιάσει έναν διανοούμενο.
Δεν είναι εύκολο να φανταστούμε ένα πολιτικό κόμμα που θα παρήλαυνε στους
δρόμους με πανό που γράφουν «πλουτίστε!».
Η επιρροή των διανοουμένων είναι αδιαμφισβήτητη και μπορεί
να ανιχνευτεί στα πρώτα στάδια των μεγαλύτερων επαναστατικών κινημάτων, από τη
γαλλική μέχρι τη ρωσική επανάσταση, ιστορικές περιστάσεις κατά τις οποίες η
άρχουσα τάξη είχε χάσει την πίστη στις αξίες της.
Η κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος ήταν η μεγαλύτερη
διάψευση των ισχυρισμών του Σουμπέτερ. Παρ’ όλο που οι σοσιαλιστικές οικονομίες
συνεχίζουν να υπάρχουν μόνο στη Βιρμανία στην Κούβα και τη Βόρεια Κορέα, οι εχθροί του καπιταλισμού δεν έχουν
παραδώσει τα όπλα τους. Έχει ενδιαφέρον να δούμε με τι επιχειρήματα και με
ποιες νοοτροπίες τροφοδοτούν την έχθρα τους […]
(ΤΟ ΒΗΜΑγνώση, 2007, σελ. 119-121)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου