Πλάτων, Συμπόσιον: η διαλεκτική εξέταση του Αγάθωνα απο τον Σωκράτη

Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΘΩΝΑ ΑΠΟ ΤOΝ ΣΩΚΡΑΤΗ (199c-201e)

Σκοπός του μικρού αυτού διαλείμματος, σύμφωνα με τη δήλωση του Σωκράτη, είναι να σιγουρευτεί ο ίδιος ότι θα αρχίσει το εγκώμιό του, με το οποίο πρόκειται «να πει την αλήθεια», από σωστή αφετηρία. Επιστρέφουμε δηλαδή στην πραγματικότητα, της οποίας ως τώρα χάναμε σταθερά τη θέα. Ο έρως («αγάπη», «πόθος») είναι όρος αναφορικός: κάθε έρως είναι έρως για κάτι. Αυτό το κάτι αποτελεί σύστοιχο στοιχείο του έρωτος και νοείται ως πηγή ικανοποίησης. Το αληθές της δήλωσης είναι προφανές στα ελληνικά· αλλά στα αγγλικά η διφορούμενη σημασία της λέξης «love» συσκοτίζει κάπως το νόημά της. Το «love» έχει τουλάχιστον τρεις διαφορετικές σημασίες, που στη σύγχυσή τους οφείλεται μια μεγάλη ποσότητα, χαλαρών συναισθηματικών μικροσυλλογισμών. Για να ακριβολογήσουμε, χρειάζεται σαφής διάκριση των σημασιών αυτών.

Υπάρχει: α) η «αγάπη της αρέσκειας», δηλαδή το συναίσθημα θαυμασμού και επιδοκιμασίας, που προξενείται από την απλή θεώρηση ενός αντικειμένου, […] Την αισθανόμαστε για πρόσωπα τελείως ανίκανα να επηρεαστούν από τις πράξεις μας, ή να μας επηρεάσουν με τις δικές τους, λ.χ. για τους μεγάλους και τους καλούς της ιστορίας που μας εμπνέουν αισθήματα φλογερής προσήλωσης.

Επίσης υπάρχει β) η «αγάπη της καλής προαίρεσης», που μας ωθεί να ενεργούμε με καλοσύνη απέναντι στο αντικείμενό της ή να του προσφέρουμε υπηρεσίες. Μπορεί κανείς να την αισθανθεί όχι μόνο για ανθρώπους καλούς αλλά και για κακούς. Παραδείγματα της είναι η ενεργή ευγνωμοσύνη για κάποιον ευεργέτη, ο οίκτος για τους δυστυχισμένους ή τους αμαρτωλούς κλπ.

Τέλος υπάρχει γ) η «αγάπη της λαγνείας», η επιθυμητική αγάπη, δηλαδή η ανυπόμονη αποκτητική μας όρεξη για κάτι που θεωρούμε «καλό για μας». Μόνον αυτή η επιθυμητική αγάπη, μπορεί να ονομαστεί έρως στα ελληνικά.

Ο έρως, λοιπόν, είναι πάντα επιθυμητική αγάπη του αντικειμένου του, που συνίσταται απερέγκλιτα σε κάτι ακόμα ανεπίτευκτο ή αναπόκτητο. Ο Αγάθων είπε νωρίτερα ότι δημιουργός της ίδιας της ευτυχίας των θεών στάθηκε ο «έρως των ωραίων πραγμάτων». Αλλά αν ο Έρως «θέλει» την ομορφιά, έπεται ότι δεν την απόκτησε ακόμα: άρα δεν είναι ο ίδιος «αιώνια ωραίος». Με τον ίδιο τρόπο, αν «θέλει» το «καλό», δεν μπορεί να είναι ο ίδιος καλός.

Στο σημείο αυτό ο Σωκράτης κλείνει τη συζήτηση του με τον Αγάθωνα και ξεκινά το «λόγο» του έχοντας βρει την αρχήν του. Η ερωταποκριτική εξέταση του Αγάθωνα δεν αποτελεί απλή επίδειξη ρητορικής δεινότητας. Για τους σκοπούς του Πλάτωνα, χρειάζεται οπωσδήποτε να καταλάβουμε ότι ο μόνος Έρως που αξίζει τα εγκώμιά μας είναι ένας «ανοδικός έρως», προχώρημα της ψυχής που ποθεί και αναζητά κάποιο καλό που βρίσκεται υψηλότερα της. Και το προχώρημα αυτό της ψυχής έχει υποχρεωτικά αφετηρία τη γνώση ότι υπάρχει κάτι που επιθυμούμε με όλη μας την καρδιά αλλά δεν το έχουμε ακόμα. […] Αυτή είναι η αρχή που ο Σωκράτης απαιτεί από κάθε «υψηλό άσμα του έρωτα» που θα «έλεγε την αλήθεια».   

Α. E. Taylor, ΠΛΑΤΩΝ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

(ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ, 1992, σελ. 265-267)