Η «παρά φύσιν» οικονομία

Ο Αριστοτέλης, […] αναρωτήθηκε με μια ριζικότητα πρωτόγνωρη για τους μετέπειτα οικονομολόγους, για τους σκοπούς και τον χώρο που καταλαμβάνει η οικονομική δραστηριότητα μέσα στον ίδιο τον βίο των ανθρώπων.

Διέκρινε τότε, στα Πολιτικά του, δύο είδη «οικονομίας». Εκείνη του νοικοκυριού («καπηλική») που έχει σκοπό την αυτάρκεια και αποτελεί έναν συνδυασμό παραγωγικών και εμπορικών δραστηριοτήτων που στοχεύουν στη διευθέτηση των υλικών αναγκών∙ και την χρηματιστική, που λειτουργεί χάριν της ιδίας της αγοράς, και ανάγει σε μοναδικό σκοπό της την μεγιστοποίηση του κέρδους.

Η μια οικονομία τελείται κατά φύσιν, καθώς εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του ίδιου του κοινωνικού σώματος, ενώ η άλλη γίνεται παρά φύσιν καθώς παραγνωρίζει την ενδελέχεια των αγαθών μα τα οποία συναλλάσσεται -δηλαδή την χρήση τους- και τα ανάγει απλώς σε όργανα πλουτισμού του χρηματιστή εμπόρου. 

Σ’ ένα προφητικό για τη διορατικότητά του απόσπασμα των Πολιτικών περιγράφει με απλό και αξεπέραστο τρόπο τις τεράστιες συνέπειες που θα έχει η γενίκευση της Χρηματιστικής και η κυριάρχηση της μέσα στην οικονομική σφαίρα:

«… όσοι επιδιώκουν την καλή ζωή αναζητούν ό,τι παρέχει σωματικές απολαύσεις με αποτέλεσμα, επειδή και αυτό φαίνεται να συνάπτεται με την περιουσία, όλη τους η φροντίδα περιστρέφεται γύρω από την απόκτηση χρημάτων. Αυτό προκάλεσε και τη δημιουργία του άλλου είδους της Χρηματιστικής. Και επειδή η απόλαυση έγκειται στην υπερβολή οι άνθρωποι αναζητούν την τέχνη που εξασφαλίζει την υπερβολή της απόλαυσης. Και, αν δεν μπορούν να την εξασφαλίσουν με την Χρηματιστική, προσπαθούν να την εξασφαλίσουν με άλλο τρόπο, χρησιμοποιώντας κάθε δεξιότητα αλλά κατά τρόπο ενάντια στη φύση. Διότι έργο της ανδρείας δεν είναι να αποφέρει χρήματα αλλά να εμπνεύσει θάρρος, ούτε έργο της στρατηγικής και της ιατρικής είναι τα χρήματα αλλά της πρώτης η νίκη και της δεύτερης η υγεία. Εκείνοι όμως όλες αυτές τις δεξιότητες και αρετές τις κάνουν μέσα απόκτησης χρημάτων, ωσάν να είναι αυτός ο μοναδικός σκοπός, προς τον οποίον πρέπει να κατευθύνονται τα πάντα». (1257b – 1258a)

Από τον πρόλογο του Γιώργου Ράκκα στο: Καρλ Πολάνυι, Η εφεύρεση του εμπορίου

Εναλλακτικές Εκδόσεις 2017 (σ. 12-13)