Η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας

Απόσπασμα από την συνέντευξη του Φράνσις Φουκουγιάμα στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (17/05/20)

  

…

– Ο Τομ Γουλφ έγραψε το 1992 στο οπισθόφυλλο του «Τέλους της Ιστορίας» ότι «η προσέγγισή σας για την ιδέα του “θυμού” μπορεί να αποδειχθεί πιο σημαντική από τη θεωρία του τέλους της Ιστορίας». Αναφερόταν στην ιδέα περί «θυμού» που ανέλυσε ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» και την οποία αξιοποιήσατε στο «Τέλος της Ιστορίας». Πρόσφατα επιστρέψατε στο θέμα του «θυμού» στο βιβλίο σας «Ταυτότητα». Είναι ο θυμός η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας;

Υπάρχει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στις κοινωνικές θεωρίες σε ό,τι αφορά τι είναι αυτό που κινεί την Ιστορία. Η κυρίαρχη προσέγγιση σήμερα είναι η οικονομική. Αυτή ήταν επίσης και η προσέγγιση του Καρλ Μαρξ, ότι οι άνθρωποι κυρίως θέλουν να αποκτούν υλικά αγαθά και ότι, στη συνέχεια, οι δράσεις τους καθοδηγούνται από αυτήν την επιθυμία για αύξηση της υλικής ικανοποίησης. Αυτό επίσης υποθέτουν οι σύγχρονοι οικονομολόγοι. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για σημαντικό κίνητρο, αλλά υπάρχει και ένα άλλο κίνητρο, που είναι ο «θυμός».

Η ιδέα αυτή εμφανίστηκε στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα και ουσιαστικά σημαίνει ότι εκείνο που επιθυμείς είναι αναγνώριση και επιβεβαίωση της αξιοπρέπειάς σου. Εάν δεν λάβεις αυτή την αναγνώριση, τότε θυμώνεις. Αυτή η επιθυμία αναγνώρισης και επιβεβαίωσης της αξιοπρέπειας συχνά μπορεί να αποβαίνει ακόμα και εις βάρος του υλικού προσωπικού συμφέροντος.

– Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο παράδειγμα;

Βεβαίως. Το Brexit. Κατά τη διάρκεια της δημόσιας συζήτησης για το Brexit, όσοι τάσσονταν υπέρ της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ε.Ε. άκουσαν το επιχείρημα ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ άσχημο για τη βρετανική οικονομία. Το επιχείρημα ήταν ότι η χώρα είναι έντονα διασυνδεδεμένη με την Ευρώπη και ως εκ τούτου σε περίπτωση εξόδου οι πολίτες θα υποστούν μεγάλη μείωση των εισοδημάτων τους. Αλλά οι ψηφοφόροι του Brexit απάντησαν: «Δεν με νοιάζει. Θέλουμε να ανακτήσουμε την εθνική κυριαρχία και τον έλεγχο της χώρας μας και αν αυτό απαιτεί οικονομικές θυσίες, είμαστε πρόθυμοι να τις υποστούμε».

Στο δράμα του Brexit μπορείτε να δείτε την ενεργοποίηση του πλατωνικού θυμού. Είναι μια διαφορετική έκφραση ανθρώπινου κινήτρου. Δεν είναι ο μοναδικός μοχλός της Ιστορίας, η οικονομία εξακολουθεί να έχει σημασία, αλλά νομίζω ότι οι οικονομολόγοι τείνουν να ξεχνούν τον θυμό. Ξεχνούν τον αγώνα για αναγνώριση ως το άλλο μεγάλο κίνητρο που οδηγεί σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη πολιτική.

…