Ο πολιτικός ρόλος του φόβου

Η πολιτική, είτε αρχαία είτε νέα, δεν είναι παρά μια διαπάλη φαντασμάτων. Αλλά, όλες αυτές οι σκιές δεν έχουν ίση ισχύ. Έχουν τη δική τους ιεραρχία, κι εδώ ακριβώς παρεμβάλλεται η αναγκαιότητα μιας ταξινόμησης.

Στην κορυφή της ιεραρχίας βασιλεύει ένας μικρός όμιλος πολύ ισχυρών, πολύ επίφοβων φαντασμάτων, ενάντια στα οποία κάθε αντίσταση θα ήταν μάταιη. Μόνο ο χρόνος μπορεί να τα τιθασεύσει. Αυτές οι υπέρτατες σκιές, είναι οι σκιές των ιδρυτών των μεγάλων πίστεων. Από το βάθος των τάφων τους, υπαγορεύουν ηγεμονικά τους νόμους τους σε εκατομμύρια ανθρώπων. …

Κάτω από αυτούς τους επίφοβους ηγέτες, περιστρέφονται φαντάσματα ηρώων. Μερικοί περιορίζονται απλά να δημιουργούν τους θρύλους και τους μύθους που πλαισιώνουν τα ιδεώδη των λαών, αλλά υπάρχουν κι άλλοι αρκετά ισχυροί ώστε ν’ ασκούν την επιρροή τους, είτε ευεργετική είτε ολέθρια, σε γεγονότα που απέχουν πολύ απ’ αυτούς. Τέτοιο είναι, για  παράδειγμα, το παράδειγμα του Ναπολέοντα, που μας έκανε να στέψουμε αυτοκράτορα τον ανιψιό του, και μας κόστισε το Σεντάν.

Στο άλλο άκρο αυτής της ιεραρχίας των σκιών, συνωστίζεται μια τεράστια λεγεώνα μικρών θορυβώδικων φαντασμάτων, ταραχοποιών και ματαιόδοξων, χωρίς πραγματική δύναμη και χωρίς διάρκεια. Τρομοκρατούν που και που τις δειλές ψυχές, αλλά εξαφανίζονται σαν σαπουνόφουσκες, μόλις φανεί κανείς αρκετά τολμηρός ώστε να τα πλησιάσει. Όλα αυτά τα μικρά εφήμερα φαντάσματα, που μορφάζουν και ασημαντολογούν, έχουν δημιουργηθεί από ένα άλλο φάντασμα, που όμως είναι άτρωτο και αθάνατο: το κολοσσιαίο φάντασμα, του φόβου. Η εξουσία του ασκείται απ’ τις απαρχές του κόσμου, και ο χρόνος την έχει αφήσει ανέγγιχτη ως τώρα…

Όλα αυτά τα φαντάσματα, τόσο αυτό του φόβου, όσο κι αυτά που εκείνος γεννά, τα γνωρίζουν οι μεγάλοι πολιτικοί. Η γνώση του τρόπου χρησιμοποίησης τους αποτελούσε μέρος της ιδιοφυίας τους. Οι κοινοί πολιτικοί τα υφίστανται αλλά δεν τα χρησιμοποιούν. …

Το φάντασμα του φόβου είναι και από μόνο του εξαιρετικά επίφοβο, αλλά γίνεται ακόμη πιο επίφοβο όταν συνασπίζεται με το φάντασμα του μίσους και του φθόνου. Αυτή η τριανδρία φαντασμάτων κατευθύνει ολόκληρη τη σημερινή πολιτική μας

... Η μεγάλη δυσκολία, προκειμένου να εφαρμόσουμε αυτές τις σοφές συμβουλές (σίγουρα πιο σοφές απ’ όσο πραγματοποιήσιμες), έγκειται στο να απελευθερωθούμε από τον τρόμο των φαντασμάτων. Φοβούμαι πως θα τα υφιστάμεθα για πολύ καιρό ακόμη. Αναμφίβολα το τελευταίο φάντασμα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί παρά μόνο μαζί με τον τελευταίο άνθρωπο.

Γουσταύος Λε Μπον, Πολιτική Ψυχολογία

(Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ, 1998, σελ. 91-101)