Η Θεωρία Παιγνίων

Η Θεωρία Παιγνίων μας παρουσιάζει όλους μας, γυναίκες και άντρες, ως παίκτες, και όλες τις κοινωνικές μας δραστηριότητες ως παίγνια (από τις αγοραπωλησίες μετοχών μέχρι την μουσική που ακούμε). Στόχος της είναι να προβλέπει την συμπεριφορά μας σε κάθε υπο-παίγνιο (του Μεγάλου Παιγνίου της Κοινωνίας). … Αξίωμά της, η παραδοχή πως όλοι έχουμε κοινή και πλήρη γνώση των προβλέψεών της (περί της συμπεριφοράς όλων). …

Με άλλα λόγια, η Θεωρία Παιγνίων έθεσε έναν δύσκολο στόχο στον εαυτό της: Να αποδείξει πως όλα τα παίγνια της κοινωνίας διαθέτουν ορθολογικές «λύσεις», τις οποίες μάλιστα μπορεί η ίδια να προσδιορίσει με μόνο εργαλείο τον ορθολογισμό.

Σήμερα, η Θεωρία Παιγνίων βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη. Φιλοδοξεί να «λύνει» από τα μικρά προβλήματα της κοινωνίας (π.χ. τον σχεδιασμό δημοπρασιών για τις συχνότητες της κινητής τηλεφωνίας) μέχρι τα μεγάλα φιλοσοφικά μας αινίγματα (π.χ. την προέλευση της Ηθικής). Αντίθετα με τον Ιστορικό Υλισμό του Μαρξ, αλλά και όλα τα μεγάλα ρεύματα των κοινωνικών επιστημών, η Θεωρία Παιγνίων του Nash εντάσσει το εαυτό της στα φαινόμενα που καλείται η ίδια να εξηγήσει. Κανείς παίκτης δεν κάνει πράγματα που δεν θα έκανε αν ήξερε την Θεωρία. Οι παίκτες ως θεωρητικοί και οι θεωρητικοί ως παίκτες. Εξαίρετο. Όμορφο. Ανθρωπιστικό.

Μήπως όμως και λογικά παρακινδυνευμένο; Αυτή η ταύτιση (α) θεωρητικού και (β) αυτόβουλου υποκείμενου απαιτεί από την Θεωρία μοναδικά ορθολογικές προβλέψεις (διαφορετικά πως μπορεί ο θεωρητικός και ο παίκτης να συγκλίνουν στην ίδια πρόβλεψη;). Την καθιστά ευάλωτη στην Απροσδιοριστία, η οποία έτσι γίνεται θανάσιμος εχθρός της. Παράλληλα, την ωθεί στον αυταρχισμό, καθώς την εξαναγκάζει να θέλει το μονοπώλιο της ερμηνείας του τι απαιτεί (και τι δεν απαιτεί) από εμάς ο ορθολογισμός.

Από μια οπτική, η Θεωρία Παιγνίων απελευθερώνει. Μας εντάσσει στα παίγνια της ζωής χωρίς να μας παραδίνει σε αυτά, καθώς μας εφοδιάζει με τα εργαλεία για να τα κατανοούμε και, συνεπώς, να τα αλλάζουμε. Από την άλλη, ο αγώνας της εναντίον της Απροσδιοριστίας την στρέφει προς έναν δεσποτισμό εφάμιλλο των χειρότερων υπερβολών του Διαφωτισμού. Για ένα πράγμα δεν υπάρχει αμφιβολία: Ποτέ στο παρελθόν ο ανθρώπινος νους δεν έχει συλλάβει θεωρητικό εγχείρημα περισσότερο μεγαλεπήβολο, αυθάδες, συναρπαστικό.

Γιάνης Βαρουφάκης, Θεωρία παιγνίων: Η θεωρία που φιλοδοξεί να ενοποιήσει τις κοινωνικές επιστήμες

(GUTENBERG, 2007)