Η Οικονομική Ανάλυση του Αλτρουισμού

Δεν προσπαθούν όλοι να αυξήσουν αποκλειστικά τη δική τους περιουσία και τη δική τους απόλαυση των αγαθών της αγοράς. Για μερικούς το να δίνουν είναι πιο σημαντικό από το να παίρνουν. Ούτε είναι η ατομική μας συμπεριφορά εντελώς αυτόνομη. Το κοινωνικό μας περιβάλλον επηρεάζει τις προσωπικές μας επιλογές. Αυτές, με τη σειρά τους, επηρεάζουν το επίπεδο ικανοποίησης των άλλων (διαμέσου της μίμησης, της επιδειξιομανίας και του σνομπισμού.  […]

Η παραδοσιακή οικονομική θεωρία παραμέλησε τις κοινωνικές σχέσεις […] Ο Becker, εντάσσει τις κοινωνικές αλληλεξαρτήσεις στις κλασικές οικονομικές δομές χωρίς να μεταβάλλει τα βασικά οικονομικά αξιώματα […] Το κατορθώνει αυτό αποδεικνύοντας ότι η διαφορά μεταξύ υλικών και μη υλικών επιθυμιών δεν απαλλάσσει το ανθρώπινο πεπρωμένο από ένα βασικό εξαναγκασμό – την περιορισμένη ποσότητα σπάνιων πόρων που μπορούν να κατανεμηθούν μεταξύ ανταγωνιστικών στόχων. Η οικονομική δραστηριότητα του ατόμου δεν μπορεί να περιοριστεί στην παραγωγή του ιδίου του καταναλωτή. Ο καταναλωτής κατανέμει επίσης τους προσωπικούς του πόρους έτσι ώστε να κάνει και τους άλλους να παράγουν αγαθά ή κοινωνικές υπηρεσίες που θεωρεί πολύτιμες αλλά που δεν μπορεί να βρει στην αγορά.

Ας εξερευνήσουμε αυτήν την ιδέα, αρχίζοντας με την ανάγκη για εκτίμηση, για τη σημασία που έχει τι πιστεύουν οι άλλοι για μας. Μερικοί άνθρωποι – ο τέλειος εγωιστής, π.χ. – δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τη γνώμη των άλλων, ενώ άλλοι δίνουν περισσότερη σημασία στην κρίση των γειτόνων τους ή των συγγενών τους παρά στην καθαρά προσωπική ικανοποίηση της εγωιστικής κατανάλωσης υλικών αγαθών. Δεν μπορούμε εκ των πραγμάτων, να αγοράσουμε εκτίμηση στην αγορά. Πως μπορεί κανείς, λοιπόν, να ικανοποιήσει την ανάγκη του για εκτίμηση; Δεν υπάρχει αγορά γι’ αυτό το αγαθό;

Η εκτίμηση είναι μια ύστατη ικανοποίηση – όπως το καλό φαγητό, η εκπλήρωση των φιλοδοξιών, ο πλούτος, η δύναμη, η συσσώρευση γνώσεων, - αλλά, αντίθετα από αυτές, δεν μπορεί να «παραχθεί» από το άτομο μόνο του. Χρειάζεται τις πράξεις των άλλων. […] Αυτό το κατορθώνει με το να αφιερώνει μερικούς από τους προσωπικούς του πόρους σε ατομικές ή κοινωνικές δραστηριότητες που ξέρει ότι θα αλλάξουν τη γνώμη που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν.

Για να επιτύχει την εκτίμηση των άλλων, το άτομο έχει διάφορους τρόπους – όπως π.χ. τη συσσώρευση πλούτου. Σε ορισμένους κύκλους ή κοινωνικές δομές, όσο πιο πλούσιος είσαι, τόσο πιο πολύ σε εκτιμούν. Μια άλλη πηγή εκτίμησης είναι η πολιτική δράση ή δύναμη: όσο μεγαλύτερη δύναμη έχεις, τόσο οι άλλοι σε σέβονται, σε ζηλεύουν ή σε εκτιμούν. Μια Τρίτη πηγή είναι η έλλειψη εγωισμού ή ο προσωπικός αλτρουισμός, δηλαδή η προσφορά του «εαυτού» ή του προσωπικού χρόνου στην υπηρεσία των άλλων. Η κάθε μια από αυτές τις δραστηριότητες χρησιμοποιεί πόρους και συνεπώς «κοστίζει» κάτι, αλλά δίνει ένα προσωπικό «κέρδος» με το να προκαλεί την κοινωνική παραγωγή ενός αγαθού πολύτιμου για το άτομο – όλα αυτά μέσα στο πλαίσιο των περιορισμένων πόρων. Ο στόχος λοιπόν του ατόμου είναι να διαλέξει το πιο οικονομικό από αυτά τα «μέσα», το εργαλείο που θα του χαρίσει τη μεγαλύτερη εκτίμηση με τα μικρότερα έξοδα. Από την άποψη αυτή αντιμετωπίζουμε το κλασικό πρόβλημα της καλύτερης δυνατής ανεύρεσης και κατανομής των πόρων.

Τώρα ας φανταστούμε ένα κόσμο όπου όλοι έχουν την ίδια επιθυμία για εκτίμηση. Ο καθένας έχει διαφορετικούς πόρους, διαφορετικά οικογενειακά έξοδα και αξιολογεί το χρόνο του και όταν ακόμα έχουν όλοι την ίδια επιθυμία για εκτίμηση, η καλύτερη δυνατή λύση για την αποκατάσταση της θα διαφέρει από ένα άτομο στο άλλο και από τη μια κοινωνική κατηγορία στην άλλη […]

Μια κοινωνική κατηγορία μπορεί να έχει μεγαλύτερη τάση προς τον αλτρουισμό από μια άλλη. Αυτό δε σημαίνει ότι μερικοί έχουν μεγαλύτερη επιθυμία για αλτρουισμό από άλλους ή ότι είναι εκ φύσεως πιο γενναιόδωροι. Σημαίνει απλώς ότι γι’ αυτούς η αλτρουιστική συμπεριφορά είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος επίτευξης του επιθυμητού επιπέδου εκτίμησης. […]

Επειδή η τιμή του χρόνου και η κατανομή των πόρων κυμαίνονται ανάλογα με τις μεταβολές των σχετικών τιμών τους, μπορούμε να παρατηρήσουμε μεταβολές στο συνδυασμό των δραστηριοτήτων μιας κοινωνίας, χωρίς αναγκαστικά να πάρουμε ως δεδομένο ότι κάποια επιθυμία αυξήθηκε ή μειώθηκε […]

Μερικές αλτρουιστικές δραστηριότητες (π.χ. οι εθελοντικές δραστηριότητες) απορροφούν πολύ χρόνο (συνεπάγονται την προσφορά του «εαυτού»). Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η προσφορά αλτρουισμού με τη μορφή της προσφοράς χρόνου μειώνεται όσο αυξάνεται η αξία του χρόνου […] Ο αλτρουισμός μπορεί επίσης να εκφραστεί με άλλους τρόπους εκτός από την προσφορά χρόνου (π.χ. με φιλανθρωπικές εισφορές). Αν θεωρήσουμε τον αλτρουισμό ως ένα μέσο απόκτησης εκτίμησης και άλλων κοινωνικών αγαθών, όσο ο αλτρουισμός που προσφέρεται με τη μορφή χρόνου μειώνεται σε μια κοινωνία, τόσο αυξάνεται ο αλτρουισμός που προσφέρεται με τη μορφή χρημάτων (φιλανθρωπία). Μπορούμε λοιπόν, να συμπεράνουμε ότι υπάρχει μια άμεση σχέση μεταξύ φιλανθρωπίας και φόρων: η μείωση των φόρων δεν θα έκθετε αναγκαστικά σε κίνδυνο την ευημερία της κοινωνίας, αφού με χαμηλότερους φόρους το άτομο θα μπορούσε να αυξήσει την κατανάλωση του στα πάντα, συμπεριλαμβανομένων και των φιλανθρωπικών εισφορών.

Για να αποκτήσουμε, λοιπόν, μια αλτρουιστική και υπεύθυνη κοινωνία, δεν πρέπει ν’ αλλάξουμε τα άτομα αλλά τη δομή των εξόδων του περιβάλλοντός της […] Αν θέλουμε, πράγματι, να δημιουργήσουμε ένα καινούριο σύστημα κοινωνικών αξιών, θα πρέπει ν’ αρχίσουμε με τον εντοπισμό των παραγόντων που επηρεάζουν τα σχετικά έξοδα, και ίσως να επιδιώξουμε τη μείωση των κοινωνικών εξόδων του αλτρουισμού. Για παράδειγμα, η υπερβολική κρατική παρέμβαση στην οικονομική και κοινωνική ζωή κάνει τη φιλανθρωπία με μορφή εισφορών πιο ακριβή για τα άτομα, και τις εθελοντικές δραστηριότητες – που είναι λιγότερο αποτελεσματικές εκφράσεις αλτρουισμού – πιο φτηνές. Η μείωση του κόστους του αποτελεσματικού αλτρουισμού κατά προτίμηση, θα ήταν μια οικονομική λύση του προβλήματος της κοινωνικής ευημερίας, και θα στοίχιζε λιγότερο σε προσωπική ελευθερία.

HENRY LEPAGE, ΑΥΡΙΟ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

(Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1984, σελ. 238-241)