Γιατροί και Ιατρική στην Πλατωνική πολιτεία

Ο Πλάτων συσχετίζει την εμφάνιση των ασθενειών με τη μαλθακή ζωή και τη δίαιτα. Είναι υπέρ της ιατρικής που είχε θεσπίσει ο Ασκληπιός, η οποία ήταν απλή και ρυθμισμένη κατά τρόπο που δεν πολλαπλασίαζε τις αρρώστιες και δεν κρατούσε στη ζωή με τεχνητά μέσα ανθρώπους ανίκανους για εργασία και για δράση.

Πλάτων, Πολιτεία, 405 A – 408 E (μετάφραση Ιωάννης Γρυπάρης)

Όταν όμως πλεονάσουν μέσα σε μια πόλη η διαφθορά και οι αρρώστειες, δεν ανοίγουν τότε εκεί πολλά δικαστήρια και νοσοκομεία και δεν θα έχει μεγάλη υπόληψη η δικηγορική και η ιατρική, όταν δα πολλοί κι από την ανώτερη τάξη θα τις καλλιεργούν με μεγάλο ζήλο;

Πως μπορεί να είναι αλλοιώς;

Και μπορείς να βρης άλλη μεγαλύτερη απόδειξη κακής και αχρείας ανατροφής σε μια πόλη από την ανάγκη που θα έχει για τέλειους γιατρούς και δικαστές, όχι μόνο για την κατώτερη τάξη του λαού και τους τεχνίτες, μα και για κείνους που καμώνονται πως έχουν λάβει ανώτερη ανατροφή; […]

Και μικρότερη τάχα ντροπή το νομίζεις νάχη κανείς την ανάγκη της ιατρικής, όχι όταν πρόκειται για τίποτα πληγές ή για κάτι τυχαίες επιδημικές αρρώστειες, αλλά επειδή από τη μαλθακή ζωή και τη δίαιτα που αναφέραμε γεμίζει το σώμα του, καθώς οι βάλτοι, από αέρια και αναθυμιάσεις και αναγκάζει τους κομψούς μας τους Ασκληπιάδες να βρίσκουν ονόματα […] για τις αρρώστιες τους; […]

Που βέβαια δεν θα υπήρχαν, καθώς φαντάζομαι, στην εποχή του Ασκληπιού. Και το συμπεραίνω, επειδή οι δυο του γυιοί στην πολιορκεία της Τροίας δεν μάλλωσαν τη γυναίκα που έδωσε στον πληγωμένο Ευρύπυλο να πιη Πραμνιώτικο κρασί με πασπαλισμένο από πάνω άφθονο αλεύρι και ξυσμένο τυρί, που τάχουν για φλεγματικά, ούτε έκαμαν καμιά παρατήρηση στον Πάτροκλο, που τον γιάτρευε.

Να πούμε όμως την αλήθεια, δεν ήταν και πολύ κατάλληλο το ποτό για έναν άνθρωπο σ’ αυτή την κατάσταση.

Δεν θα κρίνεις έτσι, αν λάβεις υπ’ όψη σου πως οι Ασκληπιάδαι παλαιότερα, πριν φανεί ο Ηρόδικος, δεν γνώριζαν, καθώς λένε, απ’ αυτή την παιδαγωγική ιατρική∙ ο Ηρόδικος όμως, που ήταν γυμναστής, επειδή έγινε αρρωστιάρης, εσυνδύασε τη γυμναστική με την ιατρική και μ’ αυτό το συνδυασμό εβασάνισε πρώτα και περισσότερο τον εαυτό του, έπειτα κι άλλους πολλούς κατόπι.

Πως αυτό;

Γιατί καταδίκασε τον εαυτό του σ’ έναν αργό θάνατο. Μια που η αρρώστια του ήταν για θάνατο και δεν μπορούσε να τη γιατρέψει, επέμενε να την παρακολουθεί βήμα προς βήμα, χωρίς νάχη καμιά άλλη ασχολία παρά τη φροντίδα της υγείας του και να ζη με το παντοτεινό το βασανιστήριο, μην τύχη και βγη έξω από τη συνηθισμένη του δίαιτα∙ κι έτσι μ’ αυτή του τη σοφία έσυρε ως τα γερατειά του μια ζωή κακοθάνατη.

Δεν ήταν, να σου πω, άσχημη αυτή η αμοιβή της σοφίας του.

Ναι βέβαια, για έναν τουλάχιστο που δεν γνωρίζει πως ο Ασκληπιός όχι από άγνοια και αμάθεια δεν εδίδαξε τους απογόνους του αυτό το είδος της ιατρικής, μα επειδή ίσα-ίσα ήξερε πως σ’ όλες τις καλοκυβερνημένες πολιτείες έχει οριστεί στον καθένα κι από μια εργασία, που είναι ανάγκη να την κάνει, και κανείς δεν έχει καιρό να είναι άρρωστος και να νοσηλεύεται όλη του τη ζωή∙ πράγμα που κ’ εμείς το θεωρούμε γελοίο, όταν πρόκειται για εργάτες ή τεχνίτες, δεν μας κάνει όμως εντύπωση για τους πλούσιους και εκείνους που περνούν για ευτυχισμένοι.

Πως;

Αν αρρωστήσει ένας ξυλουργός, θα ζητήσει αμέσως από το γιατρό να του δώσει κανένα καθαρτικό ή εμετικό […], ή, αν είναι ανάγκη, θα καταφύγη και σε καυτηρίαση ή και σε εγχείρηση για να γλυτώση μια ώρ’ αρχύτερα∙ αν όμως κανείς τον υποβάλλει σε μακρά δίαιτα και τον διατάξει να […], δεν θαργήση να του πη πως δεν έχει καιρό να είναι άρρωστος, ούτε τον οφελεί να ζη έτσι και να παραμελή την εργασία του, για να καταγίνεται με την αρρώστια του. Κ’ έπειτα θα στείλη στο καλό αυτού του είδους το γιατρό, θα ξαναγυρίση στη συνηθισμένη του δίαιτα, θα γίνει καλά και θα ξαναπιάση τη δουλειά του∙ ή αν επιτέλους το σώμα του δεν μπορέση νανθέξη, πεθαίνει και γλυτώνει μια και καλή απ’ τα βάσανα. […] Γιατί βέβαια έχει μια κάποια εργασία αυτός, που αν αναγκαστή να την αφήση, δε θα τον ωφελούσε και να ζη. […]

Να μην παραδεχτούμε λοιπόν πως αυτής της γνώμης ήταν κι’ ο Ασκληπιός, και πως μονάχα για κείνους, που από φύση ή από δίαιτα είχαν γερά σώματα, αν τους συνέβαινε να πάθουν καμιάν αρρώστια από άλλη αφορμή, γι’ αυτούς μόνο και γι’ αυτές τις κράσεις έδειξε την ιατρική και έβγαζε από πάνω τους την αρρώστια με φάρμακα και εντομές, χωρίς να τους διατάζη άλλη δίαιτα από τη συνηθισμένη, για να μη βλάψη τα συμφέροντα της πολιτείας; Ενώ για τα σώματα, που ήταν για πάντα αρρωστημένα από μέσα, δεν αναλάβαινε να παρατείνη τα βάσανά τους και τη ζωή τους με δίαιτες και με περιοδικές αφαιμάξεις και εγχύσεις, για να φέρουν στο κόσμο κι άλλα πλάσματα δυστυχισμένα, φυσικά σαν κι αυτά, αλλά ενόμιζε πως δεν ήταν ανάγκη να θεραπεύη ανθρώπους, που από την κατασκευή τους δεν θα μπορούσαν να φτάσουν την ωρισμένη περίοδο της ζωής, γιατί οι τέτοιοι δεν θα ήταν ωφέλιμοι ούτε για τον εαυτό τους ούτε για την πολιτεία;

Πολιτικό βλέπω τον έκαμες τον Ασκληπιό.

Και ήταν βέβαια τέτοιος∙ γιατί δεν βλέπεις πως και οι τρείοι, μα και την ιατρική εφάρμοζαν με τον τρόπο που λέω εγώ; […]

Πολύ σωστά ολ’ αυτά, Σωκράτη∙ μα τι λες γι’ αυτό; Δεν θάπρεπε άραγε να είχαμε στην πολιτεία μας καλούς γιατρούς; Και τέτοιοι θα γίνωνται βέβαια εκείνοι που θα περνούσανε απ’ τα χέρια τους όσο μπορεί περισσότεροι άρρωστοι, είτε γερής είτε ασθενικής κράσεως, […]

Και πάρα πολύ μάλιστα καλούς λέγω πως χρειαζόμαστε∙ μα ξέρεις ποιους θεωρώ τέτοιους; […]

Γιατροί ικανότατοι μπορεί να γίνουν, αν από την παιδική τους ηλικία εκτός που θα σπουδάζουν την τέχνη τους, γνωρίσουν όσο μπορεί περισσότερα και ασθενικότερα σώματα, και πάθουν μάλιστα κι’ οι ίδιοι όλες τις αρρώστιες, και δεν είναι από φυσικού τους πάρα πολύ καλής υγείας. Γιατί δεν θεραπεύουν, νομίζω, οι γιατροί το σώμα με το σώμα (γιατί δεν θάπρεπε τότε ποτέ, ή να είναι, ή να γίνουν αρρωστιάρικα τα σώματά τους) αλλά με την ψυχή θεραπεύουν το σώμα∙ και η ψυχή ποτέ δεν θα μπορούσε να θεραπεύσει τίποτε καλά, αν ήταν, ή αν γινόταν η ίδια κακή.

Σωστά.

(NATIONAL GEOGRAPHIC, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ)