Η τυραννία της πλειοψηφίας

John Stuart Mill

Όπως κάθε άλλη τυραννία, έτσι και η τυραννία της πλειοψηφίας φόβιζε αρχικά – και φοβίζει τους πολλούς – όταν εκδηλώνεται μέσα από τις πράξεις των δημοσίων αρχών. Οι σκεπτόμενοι όμως άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι όταν τύραννος είναι η ίδια η κοινωνία συλλογικά, σε βάρος των μεμονωμένων πολιτών που την απαρτίζουν, τότε τα μέσα κατατυραννήσεως που διαθέτει δεν περιορίζονται σε εκείνα που μπορεί να ενεργήσει μέσω των πολιτικών εκπροσώπων της.

Η κοινωνία μπορεί να εκτελεί η ίδια της επιταγές της και το κάνει: και αν οι επιταγές της αφορούν θέματα με τα οποία δεν θα έπρεπε να ασχολείται, τότε η κοινωνική τυραννία που μετέρχεται είναι πολύ βαρύτερη από την πολιτική καταπίεση. Και τούτο γιατί μπορεί να μην επιβάλλει τόσο ακραίες κυρώσεις, όμως παράλληλα αφήνει λιγότερα περιθώρια διαφυγής, εισχωρεί πολύ βαθύτερα στις λεπτομέρειες της ζωής, υποδουλώνει την ίδια την ψυχή.

Δεν αρκεί συνεπώς η προστασία εναντίον της τυραννίας των αρχόντων: χρειάζεται παράλληλα και προστασία εναντίον της κοινής γνώμης και των επικρατούντων αισθημάτων, εναντίον της τάσεως που έχει η κοινωνία να επιβάλλει τις ιδέες και την πρακτική της σαν κανόνες συμπεριφοράς και σε όσους διαφωνούν με τις ιδέες αυτές ανακόπτοντας την ανάπτυξη ή και αποκλείοντας την δημιουργία κάθε ατομικότητας που δεν εναρμονίζεται με τις συνήθειες της και πιέζοντας κάθε χαρακτήρα να διαμορφώνεται με βάση το δικό της μοντέλο.

Υπάρχουν όρια στην αποδεκτή ανάμειξη της συλλογικής γνώμης στα θέματα ατομικής ανεξαρτησίας. Και, προκειμένου να υπάρξει καλή κατάσταση στις ανθρώπινες υποθέσεις, η επισήμανση αυτών των ορίων και η φύλαξη τους από προσβολές έχει την ίδια σημασία όσο και η προστασία από τον πολιτικό δεσποτισμό.

Μολονότι η πρόταση αυτή δεν είναι πιθανό να συναντήσει αντιρρήσεις γενικά, το πρακτικό ερώτημα που βρίσκονται τα όρια – πως δηλαδή συμβιβάζεται η ατομική ανεξαρτησία με τον κοινωνικό έλεγχο – παραμένει ακόμη ανοιχτό να απαντηθεί.

JOHN STEWART MILL: Από την εισαγωγή στο δοκίμιο του «Περί ελευθερίας» 1859

Δημοσιεύτηκε στον ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ, 4 Απριλίου 1985