Συνοψίζοντας τις συμβουλές σε έναν ηγέτη για τους κόλακες του

Οι καλές συμβουλές, από όπου κι αν προέρχονται, οφεί­λονται στην ικανότητα του Ηγεμόνα και ποτέ η ικανό­τητα του Ηγεμόνα δεν οφείλεται στις καλές συμβουλές.

Ούτε να μην επιτρέπεις στους συνεργάτες σου να λένε τη γνώμη τους, ούτε να επιτρέπεις να την λένε χωρίς σεβασμό προς το πρόσωπο και τις αποφάσεις σου.

Θα πρέπει να δώσεις απόλυτη ελευθερία στους συνερ­γάτες σου να λένε τη γνώμη τους και την αλήθεια, αλλά μονάχα για πράγματα που ο ίδιος τους την ζητάς.

Θα πρέπει να ρωτάς τους συνεργάτες σου για κάθε πράγμα, να ακούς τις γνώμες τους, αλλά στη συνέχεια να αποφασίζεις μόνος σου.

Να δείξεις στον καθένα συνεργάτη σου πως όσο πιο ελεύθερα σου μιλά τόσο περισσότερο γίνεται αποδεκτός.

Μόλις πάρεις μια απόφαση, σωστή ή λάθος, να μην ακούς κανέναν και να προχωρείς απαρέγκλιτα στην εφαρμογή της. Αν πράξεις διαφορετικά, είτε θα κατα­στραφείς από τους κόλακες είτε θα χάσεις το κύρος σου είτε και τα δύο.

Θα πρέπει να οργίζεσαι το ίδιο κι όταν καταλαβαίνεις πως κάποιος δε σου λέει τη γνώμη του από φόβο, όπως κι όταν σου τη λέει, όποτε θέλει ο ίδιος και όχι όποτε ερωτηθεί.

Απατώνται όσοι νομίζουν ότι οι πετυχημένοι ηγέτες οφείλουν την επιτυχία τους σε καλές συμβουλές του περιβάλλοντός τους. Ένας κακός Ηγέτης δεν είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται τις καλές συμβουλές των συνεργατών του.

Ο Ηγέτης δεν μπορεί να αναθέσει την άσκηση της εξου­σίας ούτε σε έναν ούτε σε πολλούς συνεργάτες του. Στην πρώτη περίπτωση ο ένας θα του πάρει την εξουσία, στη δεύτερη οι συμβουλές δε θα αποσκοπούν στο συμφέρον του Ηγέτη αλλά στο προσωπικό συμφέρον των συνεργατών, προκειμένου να επικρατήσουν των υπολοίπων.

Να θυμάσαι πως οι άνθρωποι πάντοτε αναδεικνύονται μοχθηροί απέναντι στον Ηγέτη, εκτός κι αν αναγκαστούν να φανούν καλοί.

Ν. Μακιαβέλι, Ο Ηγεμόνας 

[Περίπλους, 2002, σελ. 46-47]