Ματαιοδοξία (φιλοδοξία)

Μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η ματαιοδοξία, έστω και μόνο σε ίχνη, υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Και επειδή δεν κάνει εντύπωση αν κανείς παρουσιάζει τη ματαιοδοξία του εντελώς απροκάλυπτη στην κοινή θέα, βρίσκεται αυτή τις πιο πολλές φορές καλά κρυμμένη και παίρνει τις πιο διαφορετικές μορφές. Μπορεί κανείς και με μια ορισμένη μετριοφροσύνη να είναι ματαιόδοξος. Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι τόσο ματαιόδοξος, ώστε η εκτίμηση των άλλων δεν τον ενδιαφέρει καθόλου ή την επιδιώκει με βουλιμία και προσπαθεί να τη στρέψει προς όφελός του. 

Εάν η ματαιοδοξία ξεπεράσει έναν ορισμένο βαθμό, γίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη. Εκτός του ότι εξαναγκάζει τον άνθρωπο να κάνει κάθε λογής ανώφελες εργασίες και δαπάνες, οι οποίες αφορούν περισσότερο την εμφάνιση παρά την ύπαρξη, και του ότι επιτρέπει σ' αυτόν να σκέφτεται περισσότερο τον εαυτό του και το πολύ ‐ πολύ την κρίση των άλλων για το άτομό του, τον […]. Η ματαιοδοξία είναι σε θέση, περισσότερο από κάθε άλλο ελάττωμα, να εμποδίσει κάθε ελεύθερη εξέλιξη του ανθρώπου, γιατί αυτός σκέφτεται μόνιμα αν στο τέλος διαφαίνεται κάποιο πλεονέκτημα για τον εαυτό του.

Συχνά οι άνθρωποι εξυπηρετούνται με το ότι, αντί για τη λέξη ματαιοδοξία ή αλαζονεία, χρησιμοποιούν τη λέξη φιλοδοξία που ηχεί πιο ευχάριστα. Υπάρχει ένα πλήθος ανθρώπων οι οποίοι ομολογούν με περηφάνια πόσο φιλόδοξοι είναι. Καμιά φορά χρησιμοποιούν επίσης και την έννοια «φιλοπονία». Εφόσον αυτή αποδείχνεται χρήσιμη για μια υπόθεση που εξυπηρετεί τους ανθρώπους, μπορεί κανείς να την αποδεχτεί. Κατά κανόνα όμως όλες αυτές οι εκφράσεις καλύπτουν μόνο μια εξαιρετικά αναπτυγμένη ματαιοδοξία.

Η ματαιοδοξία συντελεί ώστε από πολύ νωρίς τέτοιοι άνθρωποι δε γίνονται καλοί συμπαίκτες, αλλά καταστροφείς του παιχνιδιού. Εάν δουν ότι αποκλείεται η ικανοποίηση της ματαιοδοξίας τους, προσπαθούν συχνά να επιτύχουν τουλάχιστο να υποφέρουν οι άλλοι. Μπορεί συχνά να παρατηρήσει κανείς στα παιδιά, των οποίων η ματαιοδοξία είναι στην ανάπτυξή τους, πώς σε απειλητικές καταστάσεις επιδείχνουν την αξία τους και κάνουν τους αδύνατους να αισθανθούν τη δύναμή τους. Επίσης και οι περιπτώσεις βασανισμού των ζώων συγκαταλέγονται σ' αυτές τις εκδηλώσεις. Άλλα παιδιά που είναι κάπως αποθαρρυμένα, θα επιδιώξουν να ικανοποιήσουν τη ματαιοδοξία τους με ακατανόητες μικρότητες και παράμερα από τον μεγάλο στίβο της δουλειάς, πάνω σε ένα δεύτερο θέατρο επιχειρήσεων που το δημιουργεί η ψυχική τους διάθεση, προσπαθούν να ικανοποιήσουν την τάση τους για αναγνώριση. Εδώ θα συναντήσουμε όλους εκείνους που πάντα παραπονιούνται για τις δυσκολίες της ζωής και οι οποίοι ισχυρίζονται πάντα ότι κάτι τους φταίει. […]

[…] Ο ματαιόδοξος συνήθως επιδιώκει να ξεφορτωθεί τις ευθύνες οποιασδήποτε αποτυχίας. Πάντα αυτός έχει δίκιο και οι άλλοι άδικο, ενώ στη ζωή δεν πρόκειται καθόλου για το αν έχεις δίκιο, αλλά πώς προωθείς την υπόθεσή σου και πώς συμβάλλεις στην προαγωγή των άλλων. Αντί γι' αυτά ακούει κανείς πάντα από το στόμα του μόνο παράπονα και δικαιολογίες. […]

Συχνά ακούει κανείς την αντίρρηση ότι δε θα μπορούσαν χωρίς τη φιλοδοξία να πραγματοποιηθούν τα μεγάλα επιτεύγματα της ανθρωπότητας. Αυτό είναι ένα πρόσχημα. Είναι μια λαθεμένη άποψη. Επειδή κανένας άνθρωπος δεν είναι απαλλαγμένος από ματαιοδοξία, κάθε άνθρωπος έχει επίσης κάτι απ' αυτό το χαρακτηριστικό. Ασφαλώς όμως αυτό δεν μπορεί να του δώσει την κατεύθυνση και να του χαρίσει εκείνη τη δύναμη που οδηγεί σε χρήσιμα κατορθώματα. […] Ό,τι υπάρχει σ' αυτό σα ματαιοδοξία, είναι ασφαλώς μόνο παρενόχληση και εμπόδιο. Η επίδρασή της δεν μπορεί να είναι μεγάλη.

Στη σημερινή κοινωνική μας ατμόσφαιρα μια τέλεια ρήξη με τη ματαιοδοξία δεν είναι πραγματοποιήσιμη. Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος είναι κιόλας ένα πλεονέκτημα, γιατί προσκρούουμε ταυτόχρονα στο πιο αδύνατο σημείο του πολιτισμού μας, μια πραγματικότητα που συνεπάγεται ότι τόσοι πολλοί άνθρωποι παρακμάζουν, μένουν δυστυχείς για όλη τους τη ζωή και βρίσκονται πάντα εκεί όπου κάποιο κακό θα γεννηθεί. Άνθρωποι που δεν ανέχονται τους άλλους, που δεν μπορούν να εμφανιστούν στη ζωή, γιατί έχουν άλλη αποστολή, δηλαδή να φαίνονται κάτι παραπάνω απ' ό,τι είναι. Έτσι έρχονται εύκολα σε αντίθεση με την πραγματικότητα, γιατί αυτή δε νοιάζεται καθόλου για την υψηλή γνώμη που έχει καθένας για τον εαυτό του. Τέτοιοι άνθρωποι με μόνη τη ματαιοδοξία τους θεωρούνται σαν οι καλύτεροι. Σ' όλες τις βαριές περιπλοκές της ανθρωπότητας θα ανευρεθεί, σαν ο ουσιωδέστερος παράγοντας, η αποτυχημένη προσπάθεια ικανοποίησης της ματαιοδοξίας. Είναι ένα σπουδαίο στρατήγημα, αν θέλει κανείς να φτάσει στην κατανόηση μιας σύνθετης προσωπικότητας, να εξακριβώσει ως που φτάνει η ματαιοδοξία του, σε ποια κατεύθυνση κινείται και ποια μέσα επιπλέον χρησιμοποιεί. Αυτό θα μάς οδηγήσει στην αποκάλυψη, πόσο ζημιώνει η ματαιοδοξία το κοινωνικό αίσθημα. Ματαιοδοξία και κοινωνικό αίσθημα είναι ασυμβίβαστα μεταξύ τους, γιατί η ματαιοδοξία δεν μπορεί να υποταχθεί στις αρχές της κοινότητας.

Όμως η ματαιοδοξία βρίσκει στον ίδιο τον εαυτό της τη μοίρα της, γιατί η ανάπτυξή της απειλείται συνεχώς από τα λογικά αντίθετα αίτια, τα οποία αναπτύσσονται στην κοινωνική ζωή σα μια απόλυτη αλήθεια στην οποία δεν είναι δυνατό να αντισταθεί τίποτε. Έτσι ανακαλύπτουμε ότι η ματαιοδοξία από πολύ νωρίς υποχρεώνεται να κρυφτεί, να μεταμφιεστεί, ότι πρέπει να λοξοδρομήσει, όπως επίσης και ο φορέας της πάντοτε πλημμυρίζεται από αγωνιώδη αμφιβολία αν θα καταφέρει να διέλθει επιτυχώς και αν θα κατορθώσει να αποχτήσει τόση λάμψη και δόξα, όση του φαίνεται αναγκαία για την ικανοποίηση της ματαιοδοξίας του. […]  Έτσι μπορεί να συμβεί να παρουσιάζεται κάποιος σαν εξαιρετικά μετριόφρων, να παραμελεί σχεδόν την εμφάνισή του μόνο και μόνο για να δείξει ότι δεν είναι ματαιόδοξος. Λέγεται ότι κάποτε ο Σωκράτης φώναξε σε κάποιον ρήτορα που παρουσιάστηκε στο βήμα με κουρελιασμένα ρούχα: «Νεαρέ Αθηναίε, η ματαιοδοξία σου βγαίνει απ' όλες τις τρύπες».

Συχνά οι άνθρωποι έχουν τη βαθιά πεποίθηση ότι δεν είναι ματαιόδοξοι. Κατευθύνουν τη ματιά τους μονάχα στις εξωτερικές λεπτομέρειες και δεν καταλαβαίνουν ότι η ματαιοδοξία φωλιάζει πολύ βαθύτερα. Μπορεί για παράδειγμα να βρίσκεται στο ότι κάποιος κρατά συνέχεια μέσα σε μια συναναστροφή τον λόγο, λέει πολλά και συχνά κρίνει τη συγκέντρωση από το αν μπόρεσε ή όχι να μιλήσει σ' αυτή. Άλλοι πάλι άνθρωποι αυτού του είδους δεν προβάλλονται καθόλου. Δεν πηγαίνουν ποτέ σε συναναστροφές, τις αποφεύγουν. Επίσης και αυτή η αποφυγή μπορεί να προσλάβει διάφορες μορφές. Άλλος δεν πηγαίνει κι όταν ακόμη είναι καλεσμένος, θέλει να τον παρακαλέσουν ιδιαίτερα ή πηγαίνει αργοπορημένος. Άλλοι πάλι πηγαίνουν στις συναναστροφές μόνο κάτω από ορισμένους όρους. Παρουσιάζονται με την αλαζονεία τους σαν εξαιρετικά «αποκλειστικοί», πράγμα που καμιά φορά το διαβεβαιώνουν με περηφάνια. Άλλοι πάλι ικανοποιούν τη ματαιοδοξία τους παρευρισκόμενοι σ' όλες τις συναναστροφές.

[…] Μας επιτρέπεται η υπόθεση ότι ένας άνθρωπος του οποίου η ματαιοδοξία είναι ιδιαίτερα μεγάλη, έχει μια πολύ μικρή εκτίμηση στον εαυτό του, πράγμα που συνήθως αυτός ο ίδιος το αγνοεί. […]

Η ματαιοδοξία αναπτύσσεται πολύ νωρίς στην ψυχική ζωή του ανθρώπου. Στην πραγματικότητα έχει μέσα της κάτι το παιδικό. Σχεδόν πάντα μας φαίνονται οι ματαιόδοξοι παιδαριώδεις. Οι καταστάσεις που οδηγούν στη διαμόρφωση αυτού του χαρακτηριστικού είναι διαφόρων ειδών. Στη μια περίπτωση το παιδί αισθάνεται παραγκωνισμένο, γιατί, συνεπεία μιας λαθεμένης διαπαιδαγώγησης, αισθάνεται ιδιαίτερα καταπιεστική τη μικρότητά του. Σ' άλλες περιπτώσεις υποβάλλεται στο παιδί αυτό το χαρακτηριστικό της αλαζονείας από ένα είδος οικογενειακής παράδοσης. […]

Σ' αυτούς τους ανθρώπους φωλιάζει μια βαθιά εχθρότητα και κλίνουν να βλέπουν αμέτοχοι τον πόνο των άλλων και να τον προσπερνούν, όπως παρατήρησε κάποτε στους πιο πολλούς ανθρώπους ο μεγάλος ανθρωπογνώστης Λαροσφουκώ: μπορούν εύκολα να υποφέρουν τον πόνο των άλλων. Συχνά η εχθρότητά τους εκφράζεται με έναν οξύ, κριτικό τρόπο. Δεν επιδοκιμάζουν τίποτε, είναι πάντα έτοιμοι να επικρίνουν και να ειρωνευτούν τα πάντα. Είναι ισχυρογνώμονες και όλα τα καταδικάζουν. […]

Η καταφρονητική και εξευτελιστική συμπεριφορά, που εξαιτίας της τέτοιοι άνθρωποι δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν πολλά, είναι η μορφή έκφρασης ενός συνήθους σ' αυτό τον χαρακτήρα φαινομένου, το οποίο ονομάζουμε τάση απαξίωσης. Δείχνει τι πραγματικά αποτελεί το σημείο επίθεσης του ματαιόδοξου ανθρώπου∙ είναι η αξία και η σημασία του άλλου. Είναι μια προσπάθεια να δώσουν στον εαυτό τους το συναίσθημα της υπεροχής, αφήνοντας τον άλλο να βουλιάξει. Η αναγνώριση μιας αξίας επιδρά πάνω τους σα μια προσωπική προσβολή.

[…] Επειδή κανένας από μας δεν είναι απαλλαγμένος από αυτά τα φαινόμενα, μπορούμε πολύ καλά να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις αναλύσεις σαν ένα μέτρο κρίσης για τον εαυτό μας. […]

Με ποιο τρόπο δρα η ματαιοδοξία θα το δούμε στην παρακάτω περίπτωση: Μια νέα γυναίκα, η πιο νέα ανάμεσα σε πολλά αδέρφια, ήταν παραχαϊδεμένη από τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Ιδιαίτερα η μητέρα της ήταν πάντα στη διάθεσή της και εκπλήρωνε κάθε της επιθυμία. Μ' αυτό τον τρόπο οι απαιτήσεις της μικρής, που και σωματικά ήταν πολύ αδύνατη, ανέβηκαν αφάνταστα. Κάποια μέρα ανακάλυψε ότι η επιβολή της πάνω στο περιβάλλον της μεγάλωνε ακόμη πιο πολύ, αν τύχαινε ν' αρρωστήσει. Η αρρώστια τής φάνηκε πως ήταν ένα αξιοθαύμαστο αγαθό. Έχασε την αποστροφή που νοιώθουν οι υγιείς άνθρωποι εναντίον της αρρώστιας και δεν της ήταν πια δυσάρεστο από καιρό σε καιρό να αισθάνεται άσχημα. Σύντομα απόχτησε μια τέτοια ικανότητα, που της ήταν εύκολο να υποκρίνεται την άρρωστη, κυρίως όταν ήθελε να πετύχει κάτι. Επειδή όμως πάντα κάτι ήθελε, ήταν για τους άλλους στ' αλήθεια διαρκώς άρρωστη. Αυτές οι μορφές του αισθήματος της ασθενείας είναι πολύ συνηθισμένες σε παιδιά και μεγάλους οι οποίοι αισθάνονται μ' αυτό ότι η δύναμή τους μεγαλώνει. Με τον τρόπο αυτό ανέρχονται στην κορυφή της οικογένειας και ασκούν μια απεριόριστη κυριαρχία πάνω στους άλλους. Εάν επιπλέον πρόκειται για χαϊδεμένα και αδύναμα άτομα, τότε αυτή η δυνατότητα παίρνει τερατώδη έκταση και φυσιολογικά μαθαίνουν αυτό τον δρόμο Ακριβώς εκείνοι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν απολαύσει τις φροντίδες των άλλων για την υγεία τους. Σύγχρονα μπαίνουν σε ενέργεια και άλλα βοηθητικά μέσα: π.χ. αρχίζουν να μην τρώνε ή να τρώνε πολύ λίγο. Με τούτο μπορεί να επιτύχουν πολλά. Αποχτούν κακή εμφάνιση και έτσι οι άλλοι αναγκάζονται να ασκηθούν στη μαγειρική τέχνη. Κοντά σ' αυτά αναπτύσσεται και η επιθυμία να έχουν πάντα κάποιον κοντά τους. Τέτοιοι άνθρωποι δεν αντέχουν να εγκαταλείπονται μόνοι. Σ' αυτή την κατάσταση φτάνουν εύκολα όταν παρουσιάζονται σαν άρρωστοι ή οπωσδήποτε απειλούμενοι και τούτο δεν πετυχαίνεται Αλλιώτικα, παρά μόνο αν τοποθετηθούν σε μια επικίνδυνη κατάσταση, π.χ. με την εισαγωγή σ' ένα νοσοκομείο, ή σε μια άλλη κατάσταση το ίδιο δύσκολη. Πόσο ικανός είναι ο άνθρωπος για μια τέτοια διαίσθηση το δείχνει το όνειρο, όπου ο άνθρωπος έχει εντυπώσεις σαν πραγματικά να υπήρχε μια ορισμένη κατάσταση.

Τέτοιου είδους άνθρωποι πετυχαίνουν να επιβεβαιώνουν αυτό το συναίσθημα που έχουν ότι είναι άρρωστοι με τέτοιο τρόπο που δεν μπορεί να γίνει καθόλου λόγος για ψέμα, προσποίηση ή φαντασίωση. […]

Ο ρόλος του ματαιόδοξου είναι πάντα ο ρόλος αυτού που πάντα αναμένει και παίρνει. Εάν τον συγκρίνει κανείς με κείνον τον τύπο ο οποίος κατέχει ένα αναπτυγμένο κοινωνικό αίσθημα και διαρκώς περιφέρεται με το βουβό ερώτημα, «τι μπορώ να δώσω;» τότε θα αναγνωρίσει αμέσως την τεράστια διαφορά σε αξία.

[…] Έχει αναφερθεί κιόλας πιο πριν ότι η ματαιοδοξία συχνά φορά μάσκα. Πολλές φορές οι ματαιόδοξοι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι, για να μπορέσουν να κυριαρχήσουν πάνω στους άλλους, να τους αιχμαλωτίσουν και να τους προσδέσουν στο άρμα τους. Γι' αυτό δε μάς επιτρέπεται να γοητευόμαστε από τη φιλοφροσύνη, τη φιλική συμπεριφορά και την προθυμία ενός ανθρώπου και να μην αφήνουμε να εξαπατηθούμε, γιατί παρ' όλα αυτά συνήθως πρόκειται για έναν πολέμιο, έναν επιτιθέμενο που επιδιώκει να κυριαρχήσει και να επιβάλει τη θέλησή του στους άλλους. Η πρώτη φάση ενός τέτοιου αγώνα πρέπει ακριβώς να είναι αυτή, δηλαδή να εκτιμήσει με βεβαιότητα τον αντίπαλο και να τον επηρεάσει τόσο που αυτός να εγκαταλείψει κάθε επιφύλαξη. Σ' αυτή την πρώτη φάση, της φιλικής ανταπόκρισης, ο καθένας είναι εύκολα πρόθυμος να πιστέψει ότι έχει να κάνει με έναν άνθρωπο με πολύ αναπτυγμένο κοινωνικό αίσθημα. Αλλά η δεύτερη πράξη που ακολουθεί μας δείχνει το λάθος. Αυτοί είναι οι άνθρωποι για τους οποίους λέμε ότι μάς έχουν απογοητεύσει, ότι κατέχουν δυο ψυχές. Δεν είναι όμως παρά μια μόνο ψυχή, που έχει μια αξιαγάπητη αρχή και μια πολεμική συνέχεια. Αυτή η κολακευτική αρχική στάση μπορεί να εξελιχθεί τόσο, ώστε μ' αυτή να κατακτούν τις ψυχές των άλλων. Αυτοί οι άνθρωποι φέρνουν συχνά στην επιφάνεια χαρακτηριστικά εξαιρετικής αφοσίωσης, που αυτά και μόνο είναι κιόλας γι' αυτούς σχεδόν ένας θρίαμβος. Μπορούν να εκφράζουν με τα λόγια τον πιο καθαρό ανθρωπισμό και να τον αποδείχνουν με δήθεν ενέργειες. […]

Δεν υπάρχουν ανώτατα όρια στην ανάπτυξη της φιλοδοξίας. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πως και στα παραμύθια, όπως και στην πραγματικότητα, καθώς και στην υπερθερμασμένη ψυχική ζωή του ματαιόδοξου ανθρώπου, η ανάπτυξη της επιθυμίας για εξουσία και δύναμη καταλήγει σ' ένα είδος θεϊκού ιδεώδους. Δε χρειάζεται συχνά να ψάξουμε πολύ, για να ανακαλύψουμε ότι ένας τέτοιος άνθρωπος — όπως συμβαίνει στις πιο σοβαρές περιπτώσεις με τους ανθρώπους αυτής της κατηγορίας — ή φέρεται σα να ήταν ο ίδιος Θεός ή στη θέση του Θεού ή έχει τέτοιους σκοπούς και επιδιώξεις που η πραγματοποίησή τους θα τον έκανε Θεό. Αυτό το φαινόμενο, η επιδίωξη εξομοίωσης με τον Θεό, είναι το πιο ακρινό σημείο της τάσης που υπάρχει σ' έναν τέτοιο άνθρωπο να ξεπεράσει τα όρια της προσωπικότητάς του. Ακριβώς στις μέρες μας είναι αυτό πιο φανερό. Όλες οι επιθυμίες και τα ενδιαφέροντα που συγκεντρώνονται γύρω από τον πνευματισμό και την τηλεπάθεια αποκαλύπτουν ανθρώπους, οι οποίοι ανυπομονούν να ξεπεράσουν τα δοσμένα όρια που αποδίδουν στον εαυτό τους δυνάμεις που δεν κατέχουν οι άνθρωποι, και οι οποίοι θέλουν να καταργήσουν τον χρόνο, αναζητώντας πέρα από χρόνο και τόπο να συνδεθούν με τα πνεύματα των πεθαμένων. Αν ψάξουμε βαθύτερα, βρίσκουμε ότι ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων έχει την επιθυμία να εξασφαλίσει τουλάχιστο μια θεσούλα κοντά στον Θεό. Υπάρχουν ακόμη και σήμερα πολλά σχολεία που το ιδεώδες της παιδαγωγικής τους είναι να κάνουν τους ανθρώπους όμοιους με τον Θεό. Παλιότερα αυτό ήταν το άπαν της θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης. Μόνο ανατριχιάζοντας μπορούμε να διαπιστώσουμε τι βγήκε απ' αυτή την παιδεία. Καταλαβαίνουμε ότι πρέπει να ψάξουμε τριγύρω μας για ένα πιο κατάλληλο ιδανικό. Αν παραλείψουμε τα ψυχολογικά αίτια, μεγάλο ρόλο παίζει το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας αντλεί σχεδόν τις πρώτες γνώσεις για τη φύση του ανθρώπου από κείνα τα λόγια της Βίβλου που δηλώνουν ότι ο άνθρωπος πλάστηκε κατ' εικόνα και ομοίωση του Θεού, πράγμα που αφήνει στην παιδική ψυχή σημαντικές και συχνά βαριές σε συνέπειες εντυπώσεις. Φυσικά η Βίβλος είναι ένα υπέροχο έργο που διαβάζεται πάντα με θαυμασμό, εφόσον κανείς έχει ωριμάσει, ώστε να την καταλαβαίνει. Αν όμως θέλουμε ν' αρχίσουν τα παιδιά μ' αυτή, πρέπει τουλάχιστο να τη σχολιάσουμε σ' ορισμένα σημεία και να τα διδάξουμε να είναι μετριόφρονα, να μη νομίζουν ότι διαθέτουν τίποτε μαγικές δυνάμεις και να μην απαιτούν να υποτάσσονται όλοι στη θέλησή τους, επειδή δήθεν δημιουργήθηκαν κατ' εικόνα και ομοίωση του Θεού.

Πολύ συγγενικό και πολύ συχνά απαντώμενο είναι το ιδανικό του νησιού των μακάρων, όπου όλες οι επιθυμίες εκπληρώνονται. Τα παιδιά βέβαια δεν παίρνουν ποτέ σαν πραγματικότητα τέτοιες παραμυθένιες εικόνες. Αν όμως σκεφτούμε το μεγάλο ενδιαφέρον των παιδιών για τα μάγια, τότε δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε ότι τουλάχιστο έλκονται από την επιθυμία να σκεφτούν προς αυτή την κατεύθυνση. Η ιδέα του μαγέματος και της μαγικής επίδρασης είναι πολύ έντονη στους ανθρώπους και συχνά δεν την εγκαταλείπουν ούτε στα βαθιά γεράματα. […]

Πάνω στα χνάρια της επιθυμίας για εξομοίωση με τον Θεό συναντούμε το φαινόμενο της ικανοποίησης των θρησκευτικών αναγκών με τρόπο καταχρηστικό, με τρόπο που αναζητεί σ' αυτή την ικανοποίηση της ματαιοδοξίας. Φτάνει να σκεφτούμε πόσο σημαντικό μπορεί να είναι ιδιαίτερα για έναν ψυχικά συντριμμένο άνθρωπο, όταν αυτός πάνω απ' όλες τις συμφορές και τα εμπόδια συνδέεται με τον Θεό του και αρχίζει μαζί του τον διάλογο, πώς αισθάνεται, όταν με ευλαβικές ενέργειες και προσευχές πιστεύει πως είναι σε θέση να κατευθύνει τη θέλησή του στην τροχιά που αυτός χρειάζεται. Πόσο σημαντικό είναι να μπορεί να επικοινωνεί μαζί του πρόσωπο με πρόσωπο και μ' αυτό τον τρόπο να αισθάνεται ότι βρίσκεται κοντά στον Θεό. Πολλές φορές τέτοια φαινόμενα είναι πολύ μακριά από αυτό που μπορεί κανείς να ονομάσει γνήσια θρησκευτικότητα, και γι' αυτό κάνουν νοσηρή εντύπωση. […]

Στον πολιτισμό μας παίζει μεγάλο ρόλο ένα πράγμα, το οποίο καμιά φορά θεωρείται ότι κατέχει μαγικές δυνάμεις. Αυτό είναι το χρήμα. Πολλοί νομίζουν ότι με το χρήμα μπορούν να πετύχουν τα πάντα και γι' αυτό δεν πρέπει να απορούμε όταν η φιλοδοξία και η ματαιοδοξία απασχολούνται με οποιοδήποτε τρόπο με το χρήμα και την ιδιοκτησία. Μ' αυτή την έννοια πρέπει να εννοήσουμε εκείνη την αδίστακτη επιδίωξη για την απόχτηση ιδιοκτησίας, που μας κάνει σχεδόν να πιστεύουμε ότι έχει παθολογικά ή φυλετικά αίτια. Ωστόσο και αυτό το φαινόμενο δεν είναι παρά η ματαιοδοξία που ενεργεί έτσι, ώστε να θέλει κανείς να μαζεύει όλο και περισσότερα χρήματα, για να έχει στα χέρια του και κάτι από αυτή τη μαγική δύναμη και εξαιτίας της να αισθάνεται ανώτερος. Ένας απ' αυτούς τους πολύ πλούσιους ανθρώπους, ο οποίος εξακολουθούσε, παρ' όλο που αυτό που είχε θα έπρεπε να του φτάνει, να κυνηγά το χρήμα, μετά από ένα δισταγμό ομολόγησε τελικά: «Βλέπετε αυτή είναι ακριβώς η δύναμη που σε τραβά πάντα κοντά της». Αυτός ο άνθρωπος το ήξερε πολύ καλά, ωστόσο οι άλλοι δεν έπρεπε να το μάθουν. Η κατοχή δύναμης είναι σήμερα τόσο συνδεμένη με το χρήμα και την ιδιοκτησία, η επιδίωξη του πλούτου και της ιδιοκτησίας φαίνεται σε πολλούς τόσο φυσική, ώστε δεν αντιλαμβάνονται πια ότι αυτοί οι οποίοι κυνηγούν το χρήμα κινούνται αποκλειστικά από τη ματαιοδοξία. […]

Alfred Andler, ΑΝΘΡΩΠΟΓΝΩΣΙΑ

(Εκδόσεις Μανιατέα, 1971, σ. 100 – 113)