Τα κύρια σημεία της Ελληνικής Κοσμοθεώρησης

Το ελληνικό πρότυπο κοσμοθεώρησης, το οποίο προκύπτει όταν αφαιρέσουμε ότι διαχωρίζει και κρατήσουμε ότι ενώνει, είναι αρκετά σαφές και διαφέρει πολύ καθαρά από τις άλλες κοσμοθεωρίες, τόσα τις σύγχρονές του των ανατολικών λαών όσο και από τις κοσμοθεωρίες που επικράτησαν κατοπινά· αυτές δηλαδή του Χριστιανισμού και των άλλων μονοθεϊστικών θρησκειών, από τη μία, και εκείνες του δυτικού επιστημονισμού, από την άλλη.

Ας παραθέσουμε τα κύρια σημεία της ελληνικής κοσμοθεώρησης:

Πρώτο. Ο κόσμος πάντοτε υπήρχε η κατά παραχώρηση (Ορφικοί) είναι τόσο παλιός, παμπάλαιος που η δημιουργία του έλαβε χώρα προ αμνημόνευτων χρόνων. Η πράξη της δημιουργίας του κόσμου συνεπώς δεν απασχολεί την ελληνική σκέψη, τον ελληνικό στοχασμό, την ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη, αλλά ούτε και τη θρησκεία. Πιο πολύ απασχολεί το ερώτημα από τι είναι φτιαγμένος ο κόσμος, ποιο είναι το κυριότερο στοιχείο του· το ζητούμενο είναι το πρεσβύτατο.

Δεύτερο. Ως συνέπεια δεν υπάρχει θεός (ή θεοί) δημιουργός (οι).

Τρίτο. Απεναντίας, οι θεοί τόσο αυτοί όσο και ο κόσμος, υπακούουν στο Νόμο ή σε Νόμους. […] Ο Νόμος ή οι Νόμοι ή αλλού η Ανάγκη είναι για τους Έλληνες υπέρτεροι του θεού ή των θεών· αυτά υπόκεινται στους πρώτους («ανάγκα και θεοί πείθονται»). Οι ρίζες αυτής της αντίληψης βυθίζονται βαθιά στις πρώτες πνευματικές ελληνικές κινήσεις, όπως, είναι η ενιαία, πλην όμως πρωταρχική θρησκευτική κίνηση των Ορφικών.

Τέταρτο. Η κεντρική θέση του ανθρώπου και ο ανθρωπομορφισμός σε θέματα λατρείας, η απόρριψη του τερατομορφισμού και ο περιορισμός του ζωομορφισμού.

Βασίλης Γκέκας, Κοσμική Τάξη και Χάος

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΧΥ, 1995, σελ. 95)