Ζητείται: ένα θαύμα για την Ελλάδα

Αρχές του 1947 η βρετανική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει στις ΗΠΑ πως αδυνατούσε πλέον να συνεχίσει τον ρόλο που είχε αναλάβει, δηλαδή τον ρόλο της ενίσχυσης της ελληνικής κυβέρνησης στον αγώνα της κατά της κομμουνιστικής επικράτησης στην Ελλάδα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τρούμαν προκειμένου να έχει ιδία άποψη για την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα στέλνει το πρώτο τρίμηνο του 1947 τον Paul A. Porter ως επικεφαλής αμερικανικής αποστολής. Η αποστολή έμεινε στην Ελλάδα από τις 18 Ιανουαρίου έως τις 22 Μαρτίου 1947 επισκεπτόμενη περίπου όλη τη χώρα.

Στις 14 Φεβρουαρίου μετά από έναν περίπου μήνα παραμονής στην Ελλάδα ο Paul A. Porter στέλνει επιστολή προς τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ W.L. Clayton με τις πρώτες εντυπώσεις του, γράφοντας μεταξύ των άλλων: «Εδώ δεν υπάρχει κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μία χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα».

Στις 20 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου ο Paul A. Porter με άρθρο του στο «Collier’s» καταγράφει τις εντυπώσεις του, [...]

Του Paul A. Porter

[…] Τον Ιανουάριο, επισκέφθηκα την Ελλάδα ως επιτετραμμένος μιας Αποστολής που είχε επιφορτιστεί να συντάξει μια έκθεση επί της οικονομικής κατάστασης και να προσδιορίσει τι είδους εξωτερική βοήθεια θα ήταν απαραίτητη για την επιβίωση του ελληνικού κράτους. [...]

Κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής στην πανέμορφη ελληνική ύπαιθρο, μίλησα με έναν αγρότη που αποδείχθηκε τυπικός εκπρόσωπος της ελληνικής ψύχωσης. Ήταν ένας άντρας κουρασμένος και αποθαρρυμένος, πρώιμα γερασμένος -το πρόσωπό του χαραγμένο και ρυτιδιασμένο-, ο οποίος είχε ανασηκώσει τα χέρια με τις παλάμες προς τα πάνω σε μια χειρονομίας βουβής απόγνωσης.

“Τέσσερις φορές μου γκρέμισαν το σπίτι”, είπε, “πρώτα οι Τούρκοι, μετά οι Βούλγαροι, ύστερα οι ναζί και τώρα οι αντάρτες. Γιατί να το ξανακτίσω;”.

Η απελπισία του ήταν χαρακτηριστική. Σε ολόκληρη τη χώρα, από τη μια άκρη στην άλλη, κυριαρχεί μια γκρίζα, ανυπεράσπιστη, βαθιά έλλειψη πίστης στο μέλλον - μια έλλειψη πίστης που οδηγεί σε πλήρη απραξία στο παρόν [...]

Το σημαντικότερο εργαλείο μας είναι η ελληνική δημόσια διοίκηση. Ο εκλιπών βασιλεύς της Ελλάδας, Γεώργιος, στην πρώτη μας συνομιλία, είχε χαρακτηρίσει πολλούς κυβερνητικούς υπαλλήλους ως κομματόσκυλα και “πολιτικούς καφενείου”, και είχε περιγράψει το σύνολο της δημόσιας διοίκησης ως κάποιου είδους συνταξιοδοτικό σύστημα για πολιτικούς εγκάθετους - βαριές  κουβέντες, αλλά όχι αδικαιολόγητες. Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά εκτεταμένη, κακοπληρωμένη και αποθαρρυμένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται βάσει ενός εντελώς συγκεχυμένου συστήματος επιδομάτων, χάρη στα οποία μερικοί δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερα από το βασικό τους μισθό.

Την ίδια στιγμή, η πλειονότητα δεν μπορεί να ζήσει με την αμοιβή που παίρνει. Πολλοί από αυτούς αναγκάζονται να συμπληρώσουν το μισθό που παίρνουν από το κράτος με μια δεύτερη δουλειά. [...] Η παράδοξα περιορισμένης διάρκειας εργάσιμη εβδομάδα -συνήθως 33 ωρών, 6 μέρες τη βδομάδα, μόνο τις πρωινές ώρες- διευκολύνει τη διπλή οικονομική ζωή που ζουν τόσοι πολλοί κυβερνητικοί υπάλληλοι.

Το αποτέλεσμα είναι απόλυτη αποδιοργάνωση. Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει διοικητική δομή που να είναι, λόγω ανικανότητας και αναποτελεσματικότητας και μόνο, τόσο απαράδεκτη. [...]

Συνεπώς, η δραστική μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης αποτελεί συνθήκη εκ των ουκ άνευ για την επίτευξη οποιουδήποτε άλλου αποτελέσματος στην Ελλάδα. Ομοίως, η διοίκηση είναι μονάχα η αρχή. Υπάρχει και το πολύ πιο περίπλοκο και εκρηκτικό ζήτημα της πολιτικής ηγεσίας της χώρας. [...]

Όσο μπορούσα να διακρίνω, η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε κατ' ουσίαν άλλη πολιτική εκτός από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια, ώστε να διατηρήσει την εξουσία, απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδας κατά τον πόλεμο [...]. Στόχος της, κατά την προσωπική μου κρίση, είναι να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια ως μέσο για τη διαιώνιση των προνομίων μιας μικρής κλίκας από τραπεζίτες και εμπόρους, που αποτελούν την αόρατη εξουσία στην Ελλάδα [...]  

Η αντίδραση στην ομιλία του προέδρου Τρούμαν, στις 12 Μαρτίου, με την οποία έκανε έκκληση για βοήθεια προς την Ελλάδα, είναι χαρακτηριστική. [...] η άμεση συνέπεια της εγγύησης για αμερικανική βοήθεια ήταν όχι να παρακινηθεί η κυβέρνηση να επεκτείνει τις προσπάθειές της, αλλά να εισπράξει το ευχάριστο αίσθημα ότι είχε απαλλαγή από οποιαδήποτε υποχρέωση να κάνει οτιδήποτε. Έτσι, λοιπόν ανακήρυξε δημόσια αργία - ο κόσμος χόρευε στους δρόμους. [...]

Επίσης πίσω από την κυβέρνηση υπάρχει μια μικρή εμπορική και τραπεζική κλίκα, της οποίας ηγείται ο Πεσμαζόγλου, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, που είναι πανούργος και αποτελεσματικός παίκτης. Αυτή η κλίκα είναι αποφασισμένη, πάνω απ' όλα, να προστατεύσει τα οικονομικά της προνόμια, όποιο κι αν είναι το κόστος σε ότι αφορά την οικονομική υγεία της χώρας. [...]

Τα ναυτιλιακά συμφέροντα βρίσκονται σε ιδιαίτερα σκανδαλώδη θέση. Σήμερα, η ελληνική εμπορική ναυτιλία βρίσκεται σε άνθηση και οι εφοπλιστές καρπώνονται τα κέρδη. Όμως, η χρεοκοπημένη ελληνική κυβέρνηση δεν απολαμβάνει κανένα όφελος από όλον αυτόν τον πλούτο [...]

Μπορούμε να πετύχουμε την επίτευξη των στόχων μας; Μια τέτοια πρόβλεψη δεν μπορεί παρά να εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο μετράμε την επιτυχία και θα απαιτήσει λεπτομερέστατη επεξεργασία σε σχέση με το τι καθορίζουμε ως στόχους. Δεν μπορούμε να αποτιμήσουμε την πρόοδο στην Ελλάδα με βάση τα συνηθισμένα στο δυτικό τρόπο πρότυπα. […]

Η διαπίστωση αυτή εγείρει το ευαίσθητο ζήτημα της παρέμβασης ενός κράτους στις εσωτερικές υποθέσεις ενός άλλου. […] Από την άλλη, προφανώς δεν μπορούμε να συμπεριφερθούμε στην Ελλάδα σαν να ήταν αποικιακή μας κτήση ή κατακτημένη χώρα.

Η δική μου απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι προσωπική και πραγματιστική. Αίσθησή μου είναι ότι το ελληνικό κράτος, έχοντας υποβάλει αίτηση βοηθείας και εποπτείας, έχει θέση στο μέτρο αυτό, όριο στην ίδια του την εθνική κυριαρχία. Αν πρόκειται να πραγματοποιήσουμε μια τόσο μεγάλη επένδυση με στόχο την ανάκαμψη της Ελλάδας, η κοινή λογική λέει ότι η απόφαση αυτή υπαινίσσεται και τη χρήση των μέσων που απαιτούνται ώστε η ανάκαμψη να είναι τελεσφόρος. Την πραγματικότητα αυτή, η ελληνική κυβέρνηση την έχει αναγνωρίσει […]

Η notam και η συμφωνία καθορίζουν επακριβώς λεπτομερείς αντικειμενικούς στόχους σε ότι αφορά τις μεταρρυθμίσεις […], και θα αποτελεί σύννομη και θεμιτή υπόθεση της Αμερικανικής Αποστολής να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να εξασφαλίσει τη συμμόρφωση προς τους όρους του συμβολαίου. […]

Αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση άνευ προηγουμένου στην ιστορία μας, κι έτσι είμαστε υποχρεωμένοι, απλούστατα, να αναπτύξουμε νέα (και μάλιστα αμερικανικά) μέσα για να ανταπεξέλθουμε. Η βρετανική φόρμουλα, σε παρόμοιες περιπτώσεις, ήταν ανέκαθεν η συνεργασία με τα μέλη της εκάστοτε εγχώριας κυρίαρχης τάξης – η εξαγορά της υποστήριξης τους, μέσω της επιβεβαίωσης και εξασφάλισης της δυνατότητάς τους να εκμεταλλεύονται τις λαϊκές μάζες, και η προσφυγή στον εκ μέρους τους έλεγχο των λαών, με τη χρήση της αστυνομίας και της βίας. 

Η φόρμουλα αυτή δεν είναι μόνο αποκρουστική και αντίθετη με τις αμερικανικές αξίες – είναι επίσης απρόσφορη. […]

Η Ρωσία περιμένει υπομονετικά, ελπίζοντας να βάλει πόδι στην Ελλάδα˙ είναι πεπεισμένη πως η ελληνική ανικανότητα και η ελληνική αντιδραστικότητα, σε συνδυασμό με την αμερικανική απειρία και αμερικανική ευπιστία θα καταδικάσουν στην αποτυχία τις προσπάθειες της Αμερικανικής Αποστολής. Η Ρωσία ελπίζει ότι σύντομα θα νιώσουμε τόσο απογοητευμένοι από την αναποτελεσματικότητα, την αναποφασιστικότητα και, απλούστατα, τη δολιότητα που επικρατούν, ώστε να φθάσουμε στο σημείο να αισθανθούμε αποστροφή και αδιαφορία, και τελικά να αποχωρήσουμε. […]

Θεωρώ πως οι αμερικανοί είναι αρκετά επινοητικοί και υπομονετικοί ώστε να υπερνικήσουν το πρόβλημα. Εάν ηττηθούμε στην Ελλάδα, θα πρόκειται για ένα συντριπτικό ηθικό και στρατηγικό πλήγμα στο νέο διεθνές ηλιακό πλέγμα. Αν όμως κατορθώσουμε να αποδώσουμε μια Ελλάδα σε πλήρη οικονομική και πολιτική υγεία, θα έχουμε καταφέρει να εμπνεύσουμε ελπίδα και πίστη σε όλους τους λαούς που αγαπούν την ελευθερία, απανταχού της γης.

Collier’ s, 20 Σεπτεμβρίου 1947

Paul A. Porter, Ζητείται: ένα θαύμα για την Ελλάδα 

(ΤΟ ΒΗΜΑ, 2010, σελ. 257-275)