Ο Νίτσε για την ελευθερία

Η δική μου ιδέα για την ελευθερία. -Η αξία ενός πράγματος δεν έγκειται μερικές φορές σ' εκείνο που πετυχαίνουμε μ' αυτό, αλλά σ' εκείνο που πληρώνουμε γι' αυτό -σ' εκείνο που μας στοιχίζει. Δίνω ένα παράδειγμα. Οι φιλελεύθεροι θεσμοί παύουν να είναι φιλελεύθεροι από τη στιγμή που επιτυγχάνονται: λίγο αργότερα, δεν υπάρχει πιο μανιώδης και ριζικός εχθρός της ελευθερίας από τους φιλελεύθερους θεσμούς. Ξέρουμε ήδη τι συνεπιφέρουν αυτοί: υπονομεύουν τη θέληση για δύναμη, είναι η ισοπέδωση του βουνού και της κοιλάδας που έχει ανυψωθεί σε ηθική, σε κάνουν μικρό, δειλό και φιλήδονο -μ' αυτούς θριαμβεύει κάθε φορά το αγελαίο ζώο. Φιλελευθερισμός: με άλλα λόγια, αγελαία αποκτήνωση... Οι ίδιοι θεσμοί έχουν τελείως διαφορετικά αποτελέσματα για όσον καιρό εξακολουθούμε να πολεμούμε γι' αυτούς: τότε προωθούν πράγματι δυναμικά την ελευθερία. Ακριβέστερα, ο πόλεμος είναι εκείνος που προκαλεί αυτά τα αποτελέσματα, ο πόλεμος για φιλελεύθερους θεσμούς, ο οποίος, ως πόλεμος, αφήνει τα μη φιλελεύθερα ένστικτα να επιζούν. Και ο πόλεμος σε εκπαιδεύει στην ελευθερία. Γιατί, τι είναι η ελευθερία; Είναι το να έχεις τη θέληση να αναλάβεις την ευθύνη για τον εαυτό σου. Το να διατηρείς την απόσταση που μας χωρίζει το έναν από τον άλλο. Το να γίνεις πιο αδιάφορος απέναντι στον κόπο, τη δυσκολία, τη στέρηση, ακόμη και την ίδια τη ζωή. Το να είσαι έτοιμος να θυσιάσεις για την υπόθεση σου ανθρώπους -δίχως να εξαιρείσαι ούτε εσύ ο ίδιος. Ελευθερία σημαίνει ότι τα αντρικά ένστικτα, αυτά που χαίρονται με τον πόλεμο και τη νίκη, έχουν την κυριαρχία πάνω σε άλλα ένστικτα, για παράδειγμα πάνω στα ένστικτα της "ευτυχίας". Ο άνθρωπος που έχει γίνει ελεύθερος, κι ακόμη περισσότερο το πνεύμα που έχει γίνει ελεύθερο, τσαλαπατά το αξιοπεριφρόνητο είδος της καλοπέρασης, το οποίο ονειρεύτηκαν οι μικρέμποροι, οι χριστιανοί, οι αγελάδες, οι γυναίκες, οι Άγγλοι και άλλοι δημοκράτες.

Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι πολεμιστής. -Πώς μετριέται η ελευθερία, τόσο στα άτομα όσο και στους λαούς; Με βάση την αντίσταση που πρέπει να υπερνικηθεί, τον κόπο που κοστίζει το να μείνεις στην κορυφή. Ο ύψιστος τύπος ελεύθερου ανθρώπου πρέπει να αναζητιέται εκεί όπου υπερνικιέται συνεχώς η ύψιστη αντίσταση: πέντε βήματα απόσταση από την τυραννία, ακριβώς στο κατώφλι του κινδύνου της υποτέλειας.

Αυτό είναι αληθές από ψυχολογική άποψη, αν εννοούμε εδώ με τη λέξη "τύραννοι" ανελέητα και φοβερά ένστικτα, τα οποία απαιτούν για την αντιμετώπιση τους το μεγαλύτερο δυνατό κύρος και πειθαρχία -ωραιότερος τύπος ο Ιούλιος Καίσαρας· αυτό είναι αληθές και από πολιτική άποψη, αρκεί να περιδιαβεί κανείς την ιστορία. Οι λαοί που είχαν κάποια αξία, που απέκτησαν κάποια αξία, δεν την απέκτησαν έχοντας φιλελεύθερους θεσμούς: ο μεγάλος κίνδυνος τους έκανε άξιους σεβασμού, ο κίνδυνος, που μόνον αυτός μας μαθαίνει να γνωρίζουμε τα μέσα μας, τις αρετές μας, τον εξοπλισμό μας, το πνεύμα μας -που μας αναγκάζει να είμαστε δυνατοί... Πρώτη αρχή: πρέπει να έχεις ανάγκη να είσαι δυνατός: αλλιώς δεν γίνεσαι ποτέ.

 

-Εκείνα τα μεγάλα θερμοκήπια για δυνατούς, για το πιο δυνατό είδος ανθρώπων που έχει παρουσιαστεί μέχρι σήμερα, οι αριστοκρατικές κοινότητες σαν τη Ρώμη και τη Βενετία, εννοούσαν την ελευθερία ακριβώς με το νόημα που της δίνω εγώ: ως κάτι που μπορεί να έχει κανείς και να μην έχει, ως κάτι που μπορεί να θέλει κανείς, ως κάτι που μπορεί να κατακτήσει κανείς...

 Το λυκόφως των ειδώλων,

"Ακροβολισμοί ενός παράκαιρου ανθρώπου", §38

Philippe Raynaud, Ο Νίτσε και η Πολιτική 

(Εκδόσεις Νησίδες, 2004, σελ. 143-144)