Ο «άνθρωπος του Βιτρούβιου»

Οι Έλληνες της κλασικής εποχής υπέθεταν πως σε κάθε έργο τέχνης υπάρχει ένας κανόνας. Η έννοια του κανόνα στις πλαστικές τέχνες αντιστοιχούσε με την έννοια του νόμου στη μουσική. Τελικά οι δυο αυτοί όροι απέκτησαν το ίδιο νόημα. […]

Ο κανόνας της γλυπτικής

Οι Έλληνες γλύπτες επιχείρησαν και αυτοί να θεμελιώσουν έναν κανόνα για την τέχνη τους. […] Όπως μας λέει ο Γαληνός, το ωραίο το συναντάμε στη συμμετρία των μερών, «που αυτό θα πει [στη συμμετρία] του κάθε δάκτυλου με το κάθε δάκτυλο και όλων των δακτύλων με την παλάμη και τον καρπό, και αυτών με πήχη, και του πήχη με τον βραχίονα, και του κάθε μέρους με όλα τα μέρη [του σώματος], όπως ακριβώς έχει γραφτεί στον Κανόνα του Πολύκλειτου.»[1]

Και ο Βιτρούβιος, σε παρόμοιο ύφος, μας λέει: «Η φύση συνέθεσε το σώμα του ανθρώπου έτσι, ώστε το πρόσωπο, από το πηγούνι ως την κορυφή του μετώπου και τις ρίζες των μαλλιών, να έχει μήκος ίσο προ το 1/10 [του συνολικού ύψους]» και προχωρεί ορίζοντας αριθμητικά τις αναλογίες των διάφορων μερών του ανθρώπινου σώματος.[2] Τον κανόνα αυτό τον τηρούσαν αυστηρά οι κλασικοί γλύπτες. Ο Πολύκλειτος, στο μοναδικό διασωθέν απόσπασμα από την πραγματεία του υποστηρίζει πως σε ένα έργο τέχνης «η τελειότητα εξαρτάται από πολλές αριθμητικές σχέσεις· σημαντικό ρόλο παίζουν οι μικρές παραλλαγές».[3]

Ο κανόνας των γλυπτών είχε σχέση με τη φύση και όχι με την τέχνη. Υπολόγιζε τις αναλογίες που εμφανίζονταν στη φύση, ιδίως στο καλογυμνασμένο σώμα αντρικό σώμα. Ο κανόνας τους ήταν «ανθρωποκεντρικός» και ως τέτοιος; Που ήταν δεν έθετε αρχές για το κατά πόσο ένας γλύπτης είχε το δικαίωμα να εισαγάγει διορθώσεις στην ανατομία και την προοπτική, ώστε να βελτιώσει τη φύση. […]

Ο κανόνας των γλυπτών κάλυπτε όχι μόνο τις αναλογίες του σώματος ως όλον, αλλά των και των μερών του, ιδιαιτέρως τις αναλογίες του προσώπου. Χώριζαν το πρόσωπο σε τρία μέρη: το μέτωπο, τη μύτη και τα χείλη μαζί με το πηγούνι. Γράφει ο Βιτρούβιος: «το κάτω άκρο του πηγουνιού απέχει από τα ρουθούνια το 1/3 του μήκους του προσώπου· η μύτη από το κάτω άκρο των ρουθουνιών ως το μέσον της γραμμής των φρυδιών, το ίδιο. Από τη γραμμή αυτή μέχρι τις ρίζες των μαλλιών, το μέτωπο έχει επίσης μήκος ίσο με το 1/3 [του μήκους του προσώπου].»[4] […]

Homoquadratus: σχέδιο του Cesariano από την 

έκδοση του Βιτρούβιου το 1521.

Κατά την κλασική περίοδο, είχε επίσης καθιερωθεί η άποψη πως το σώμα ενός ιδανικά διαπλασμένου ανθρώπου μπορεί να περικλειστεί εντός των απλών γεωμετρικών σχημάτων του κύκλου και του τετραγώνου. […] η άποψη αυτή γέννησε την ιδέα του τετράγωνου ανθρώπου (ανήρ τετράγωνος – homoquadratus), μια ιδέα που επιβίωσε στην τέχνη της ανατομίας μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Γράφει ο Βιτρούβιος: «Το κεντρικό σημείο του ανθρώπινου σώματος είναι από τη φύση του ο ομφαλός. Αν δηλαδή τοποθετηθεί η ακίδα του διαβήτη στον ομφαλό του ανθρώπου, που βρίσκεται σε ύπτια θέση με εκτεταμένα χέρια και πόδια, και χαραχθεί κύκλος, ο κύκλος αυτός περνάει από τα άκρα των δακτύλων, τόσο των χεριών όσο και των ποδιών. Στο ανθρώπινο σώμα λοιπόν παρουσιάζεται το σχήμα ενός κύκλου· αλλά, στο ανθρώπινο, μπορούμε να βρούμε και το σχέδιο ενός τετραγώνου: αν μετρηθεί η απόσταση μεταξύ των πελμάτων και της κορυφής του κεφαλιού και στη συνέχεια συσχετισθεί προς αυτόν που ορίζεται από τα εκτεταμένα χέρια, διαπιστώνεται ότι το πλάτος είναι ίσο προς το ύψος, όπως και σε επίπεδα σχήματα [που σχεδιάζονται] τετράγωνα με το γνώμονα.»[5]

Η αισθητική των αρχαίων Ελλήνων

Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Αλέξανδρος Πέτρου

[ΤΟ ΒΗΜΑ, 2015, σελ. 112-113, 119-123]

*

Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου είναι διάσημο σχέδιο με συνοδευτικές σημειώσεις, γραμμένες με καθρεπτιζόμενη γραφή, του Λεονάρντο ντα Βίντσι, που φτιάχτηκε περίπου το 1490 σε ένα από τα ημερολόγιά του. Απεικονίζει μία γυμνή αντρική φιγούρα σε δύο αλληλοκαλυπτόμενες θέσεις με τα μέλη του ανεπτυγμένα και συγχρόνως εγγεγραμμένη σε ένα κύκλο και ένα τετράγωνο. Το σχέδιο και το κείμενο συχνά ονομάζονται Κανόνας των Αναλογιών. […] Tο σχέδιο έγινε ως μελέτη των αναλογιών του (ανδρικού) ανθρώπινου σώματος όπως περιγράφεται στην πραγματεία του Βιτρούβιου. […]  Πηγή: wikipedia

Ο Βιτρούβιος Άντρας του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.

Φαινομενικά, το έργο είναι η αρχιτεκτονική πρόσοψη του ανθρώπινου οικοδομήματος. Αν εξετάσουμε, όμως, μεθοδικά τις λεπτομέρειες που καταγράφει ο Leonardo da Vinci, θα δούμε ότι η αναπαράστασή του είναι όντως πολλαπλή. Η διαφορά μεταξύ δεξιού και αριστερού ποδιού είναι προφανής. Το ίδιο ισχύει και για τα χέρια. Όμως, αν δεν προσέξουμε τα χαρακτηριστικά του κορμιού, θα παραμείνουμε στην εντύπωση ότι είναι απόλυτα συμμετρικός. Ξεχνάμε ότι η ιδιότητα του βαρύκεντρου για τον ομφαλό δεν καθορίζεται αποκλειστικά και με μονοσήμαντο τρόπο. Διότι ακόμα και ο κορμός έχει μια μικρή κλίση που προέρχεται από τη διαφορετική τοποθέτηση των ποδιών στο κάτω μέρος της εικόνας. Η διπλή επικάλυψη αναγκάζει αυτή την κλίση για να είναι ρεαλιστικό το μοντέλο. Δεν είναι απλώς μια ζωγραφιά αλλά ένα δομικό σύστημα. Οι ανδρικοί μύες που βρίσκονται πάνω από τη λεκάνη δίνουν ήδη το στίγμα της ασυμμετρίας. Αυτή η έλλειψη απόλυτης συμμετρίας γίνεται πιο αισθητή στο κάτω μέρος, στο επίπεδο των μηρών. Το εσωτερικό του δεξιού μηρού βρίσκεται μπροστά στο αριστερό ανάλογό του. Και αυτή η στάση ενισχύεται και από την ανοιχτή επικάλυψη. Πιο συγκεκριμένα, η ακριβής αναπαράσταση του ανδρικού πέους από το Leonardo da Vinci που δείχνει και τη διαφορά ύψους των όρχεων, όταν οι μηροί είναι ανοιχτοί, δείχνει ένα διαφορετικό άνοιγμα. Από τη δεξιά πλευρά ο διαχωρισμός μεταξύ μηρού και πέους γίνεται στο επίπεδο του πάνω μέρους του χιτώνα, ενώ δεν ισχύει το ανάλογο από την άλλη πλευρά. Στην πραγματικότητα, αν ο άνθρωπος του Βιτρούβιου καθόταν όρθιος, απόλυτα συμμετρικά σε σχέση με το θεατή, ο διαχωρισμός δεν θα γινόταν στο επίπεδο του χιτώνα, εξαιτίας των εσωτερικών μηρών που ακολουθούν τη γωνία των οστών, όπως διαμορφώνεται από τη λεκάνη. Αυτό σημαίνει ότι ο Leonardo da Vinci διατύπωσε αυτή τη λεπτομέρεια για να διατηρήσει τη ρεαλιστικότητα του μοντέλου. Κατά συνέπεια, ο Leonardo da Vinci δεν διατυπώνει μόνο τις εξωτερικές αναλογίες του Βιτρούβιου αλλά και την εσωτερική δομή του ανθρώπινου σώματος, μέσω του ανδρικού κορμιού. Και για να το αναδείξει, χρησιμοποιεί την ασυμμετρία της ανθρώπινης συμμετρίας. Έτσι δίνει και το στίγμα της ιδιοφυΐας του.

Πηγή: Ν. Λυγερός

                                    *

Ο Βιτρουβιανός Άνθρωπος των μαθηματικών του Ντα Βίντσι

Τι είναι αυτό που κάνει ιδιαίτερο τον Βιτρουβιανό Άνθρωπο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι; Με τα χέρια τεντωμένα, ο άνθρωπος καλύπτει τα ασύμπτωτα διαστήματα ενός κύκλου και ενός τετραγώνου συμβολίζοντας την πεποίθηση της εποχής της Αναγέννησης στη μεταλλακτική φύση του ανθρώπινου είδους. Ο Τζέιμς Ερλ εξηγεί τη γεωμετρική, θρησκευτική και φιλοσοφική σημασία αυτού του παραπλανητικού απλού σχεδίου.

Πηγή: Videoman

---

[1] Πολύκλειτος (Γαληνού Περί Αρχιτεκτονικής, βιβλίο 5 κεφ.3).

[2] Βιτρούβιος, Περί Αρχιτεκτονικής, βιβλίο 3, κεφ. 1.

[3] Πολύκλειτος (Φίλωνας ο Βυζάντιος, βιβλίο 1).

[4] Βιτρούβιος, Περί Αρχιτεκτονικής, ό.π.

[5] Βιτρούβιος, Περί Αρχιτεκτονικής, ο.π.