Πλάτων: η θεωρία των Ιδεών

Οι πυθαγόρειοι πίστευαν ότι, μολονότι οι αριθμοί και οι αριθμητικές σχέσεις ήταν αφηρημένες έννοιες (δεν μπορούσαν να βιωθούν μέσω των αισθήσεων), ήταν παρ’ όλα αυτά αληθινά δεδομένα και μπορούσαν να ασκήσουν επίδραση στον εμπειρικό κόσμο. Το αποτέλεσμα της επίδρασης, όμως, θεωρούνταν κατώτερο των αφηρημένων εννοιών που προκαλούσαν την επίδραση αυτή. […] Το Πυθαγόρειο θεώρημα ισχύει απολύτως όταν εφαρμόζεται σε αφηρημένα (φανταστικά) τρίγωνα, αλλά ποτέ δεν ισχύει απολύτως όταν εφαρμόζεται σε ένα τρίγωνο που υπάρχει στον εμπειρικό κόσμο (για παράδειγμα, ένα τρίγωνο σχεδιασμένο σε χαρτί). Αυτή η ασυμφωνία υπάρχει επειδή, στον εμπειρικό κόσμο, οι γραμμές που αποτελούν το τρίγωνο δεν θα είναι ποτέ ακριβείς.

Ο Πλάτων προχώρησε ένα βήμα ακόμη. Σύμφωνα με τη Θεωρία των Ιδεών, τα πάντα στον εμπειρικό κόσμο είναι εκδηλώσεις μια καθαρής Ιδέας που υπάρχει σε αφηρημένη μορφή. Κατά ταύτα, καθίσματα, άρματα, λίθοι, γάτες, σκύλοι και άνθρωποι είναι κατώτερες εκδηλώσεις (είδωλα ή μιμήματα) αμιγών Ιδεών. Αυτό ισχύει για κάθε αντικείμενο για το οποίο διαθέτουμε ένα όνομα. Αυτό που βιώνουμε μέσω των αισθήσεων προκύπτει από την αλληλεπίδραση της καθαρής Ιδέας με την ύλη· και επειδή η ύλη αλλάζει συνεχώς και βιώνεται μέσω των αισθήσεων, το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πρέπει να είναι λιγότερο τέλειο απ’ ότι η καθαρή Ιδέα πριν από την αλληλεπίδρασή της με την ύλη.

Ο Πλάτων αντικατέστησε την ουσία που αναζητούσε ο Σωκράτης με την έννοια της Ιδέας ως την όψη της πραγματικότητας που ήταν διαρκής και, συνεπώς επιστητή. Δηλαδή ο Σωκράτης δεχόταν το γεγονός ότι ένας πλήρης ορισμός προσδιόριζε την ουσία ενός αντικειμένου ή μια έννοιας· ενώ, για τον Πλάτωνα, η ουσία ενός αντικειμένου ή μιας έννοιας εξισωνόταν με την Ιδέα της. Για τον Πλάτωνα, η ουσία (Ιδέα) είχε αυτόνομη ύπαρξη από τις ατομικές της εκδηλώσεις. Παρ’ ταύτα, ο Σωκράτης και ο Πλάτων συμφωνούσαν στο ότι η γνώση μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσω της νόησης.

B. R. Hergenhahn, Εισαγωγή στην Ιστορία της Ψυχολογίας

(Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2008, σελ. 51)