Το φίλαθλο πνεύμα των Στωικών

Οι Στωικοί παραβάλλουν τη ζωή με ένα παιχνίδι με σκορ, όπου η νίκη δεν έχει καμιά σπουδαιότητα και αυτό που μετράει είναι ο τρόπος που παίζεις και όχι το σκορ που πετυχαίνεις. Ο Επίκτητος συγκρίνει τον Σωκράτη με παίχτη της μπάλας: «Ποια μπάλα παιζόταν από το Σωκράτη; Η ζωή του, η φυλακή, η εξορία, το φαρμάκωμα, η στέρηση της γυναίκας του, το ν’ αφήσει τα παιδιά του ορφανά. Μ’ αυτά έπαιζε ο Σωκράτης, αλλά αυτό δεν τον έκανε να παίζει λιγότερο και να χειρίζεται την μπάλα με λιγότερη επιδεξιότητα. Έτσι κι εμείς: να είμαστε επιδέξιοι και καλοί παίχτες της μπάλας (την επιμέλειαν σφαιρικοτάτην), και ταυτόχρονα για την ίδια τη μπάλα να είμαστε αδιάφοροι». (Επίκτητος, II 5) […]

Με άλλα λόγια, μέσα στη σφαίρα των σχετικών αξιών, το παιχνίδι παίζεται σύμφωνα με τους κανόνες. Επιτυχία και αποτυχία, κέρδος και ζημία, τα δέχεται κανείς με φίλαθλο πνεύμα. Φυσικά, ακόμα κι εδώ, ο καλός παίχτης ελπίζει στην επιτυχία· επιλέγει τις αξίες εφ’ όσον η έκβαση είναι άγνωστη. Ωστόσο, αν το παιχνίδι στραφεί εναντίον του, δεν χάνει την ψυχραιμία του. Τελειώνει τον αγώνα και δέχεται την ήττα με καλή διάθεση. Όπως το λέει και ο Επίκτητος, παραθέτοντας τον Χρύσιππο:

«Εφ’ όσον μου είναι άγνωστο τα όσα επιφυλάσσει το μέλλον, εγώ πάντα θα πιάνομαι από αυτά που βοηθούν περισσότερο ώστε να διασφαλίζουν τις προτιμώμενες αξίες· ο ίδιος ο θεός μου έχει δώσει αυτή τη δυνατότητα να τους επιλέγω. Αν όμως ήξερα πως είναι της μοίρας μου τώρα να αρρωστήσω, πρόθυμα θα στρεφόμουν ακόμα και σ’ αυτό γιατί και τα πόδια ακόμα, αν είχαν λογικό, πρόθυμα θα λασπώνονταν». (SVF III απ. 191)

Με άλλα λόγια, συγκατατίθεμαι σ’ αυτό που συμβαίνει, εφ’ όσον δεν είναι αποφασιστικής σημασίας, αλλά ποτέ δεν πρόκειται να δεχτώ να κάνω οτιδήποτε είναι ηθικά φαύλο.

Μπορεί η ζωή να είναι παιχνίδι για τον σοφό, όμως το παιχνίδι αυτό έχει αλλόκοτους κανόνες. Σε ορισμένες καταστάσεις, αυτοί οι κανόνες επιβάλλουν στον παίχτη να επιλέξει το θάνατο (είτε ως αυτόχειρας είτε ως θύμα άλλων), και να αποχωρήσει από το παιχνίδι. Ο Στωικός σοφός δεν είναι προσκολλημένος σε ένα δόγμα παραίτησης ή μακάριας αποδοχής και αδιαφορίας για την τύχη του. Πρεσβεύει μια θεωρία που συγκατατίθεται, επιδοκιμάζει, κρίνει και ορίζει τι είναι πρέπων να γίνει και τι όχι. […] 

Από πού αντλεί τη δύναμη ο σοφός για να υιοθετήσει μια τόσο ηρωική στάση στη ζωή; Ασφαλώς δεν πιστεύει στην αθανασία και στην τιμωρία ή ανταμοιβές που επιφυλάσσονται στη μετά θάνατο ζωή. […] Το μόνο που κερδίζει, σε αντίθεση με τους πολλούς και τους ανόητους, είναι πως αυτός δεν θα είναι μια σκέτη κλωστή όμοια με τις άλλες στο υφάδι του κόσμου, αλλά θα είναι η πορφύρα, που «κοσμεί και αναδεικνύει το σύνολο». (Επίκτητος, Ι, 2, 22)

Ludwig Edelstein, Ο Στωικός Σοφός

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΥΡΑΘΕΝ, 2002, σελ. 23-25)