Η φιλελεύθερη πολιτική θεωρία του Λοκ

Ο πατέρας της φιλελεύθερης θεωρίας του 17^ου και 18^ου αιώνα ήταν ο Λοκ. […] Οι πολιτικές πεποιθήσεις του περιέχονται κυρίως στη Δεύτερη διατριβή για την πολιτική διακυβέρνηση που δημοσιεύτηκε το 1690. Στο έργο αυτό ο Λοκ ανέπτυξε μια θεωρία περιορισμένης κρατικής εξουσίας, που χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει το νέο σύστημα κοινοβουλευτικής κυριαρχίας που εγκαθιδρύθηκε στην Αγγλία ως αποτέλεσμα της Ένδοξης Επανάστασης.

Υποστήριξε ότι, αρχικά, όλοι οι άνθρωποι ζούσαν σε μια φυσική κατάσταση, στην οποία κυριαρχούσε απόλυτα η ελευθερία και η ισότητα, χωρίς να υπάρχει κανενός είδους κράτος ή διακυβέρνηση. Ο μόνος νόμος ήταν ο νόμος της φύσης, τον οποίο κάθε άτομο επέβαλε για λογαριασμό του, προκειμένου να προστατέψει τα φυσικά του δικαιώματα στη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία. Δεν πέρασε πολύς καιρός, ωστόσο, προτού οι άνθρωποι αρχίσουν να αντιλαμβάνονται ότι τα μειονεκτήματα της φυσικής κατάστασης ξεπερνούσαν κατά πολύ τα πλεονεκτήματα, καθώς το άτομο επιχειρούσε να επιβάλει το δικό του συμφέρον, δημιουργώντας αναπόφευκτα σύγχυση και ανασφάλεια. Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι συμφώνησαν μεταξύ τους να εγκαθιδρύσουν μια πολιτισμένη κοινωνία, να δημιουργήσουν ένα κράτος και να παραιτηθούν από ορισμένα δικαιώματα τους προς όφελος του κράτους αυτού. Δεν δημιούργησαν ούτε αποδέχτηκαν ωστόσο μια απόλυτη εξουσία· η μόνη εξουσία που μεταβίβασαν στο κράτος ήταν η εκτελεστική εξουσία του νόμου της φύσης. Εφόσον το κράτος δεν είναι παρά η συνισταμένη εξουσία όλων των μελών της κοινωνίας η εξουσία του «δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από εκείνη που οι άνθρωποι είχαν στη φυσική τους κατάσταση, προτού δημιουργήσουν την κοινωνία και παραδώσουν τις εξουσίες στο σύνολο», γράφει ο Λοκ στο έργο αυτό. Οποιαδήποτε εξουσία δεν έχει μεταβιβαστεί στο κράτος, παραμένει στο λαό. Αν η κυβέρνηση υπερβεί ή κάνει κατάχρηση της εξουσίας που της έχει μεταβιβαστεί βάσει του πολιτικού συμβολαίου, μετατρέπεται σε τυραννία. Τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να την καταργήσει ή να εξεγερθεί εναντίον της και να την ανατρέψει.

Ο Λοκ καταδίκαζε τον απολυταρχισμό σε κάθε του μορφή. […] Αν και υπεράσπιζε την κυριαρχία της νομοθετικής εξουσίας και πίστευε ότι η εκτελεστική εξουσία δεν πρέπει να είναι όργανο της νομοθετικής, αρνείτο να αναγνωρίσει στους αντιπροσώπους του λαού απεριόριστη εξουσία. Υποστηρίζοντας ότι το κράτος θεσμοθετήθηκε από τους ανθρώπους για τη διατήρηση της ιδιοκτησίας (που, γενικά, προσδιόριζε σε μια έννοια που περιλάμβανε τη ζωή, την ελευθερία και την περιουσία του ατόμου), αρνήθηκε το δικαίωμα οποιουδήποτε πολιτικού θεσμού να εισβάλλει στα φυσικά δικαιώματα του κάθε ξεχωριστού ατόμου. Ο νόμος της φύσης, που περιλαμβάνει αυτά τα δικαιώματα, συνιστά αυτόματο περιορισμό κάθε κλάδου της εξουσίας. Ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλη μπορεί να είναι μια πλειοψηφία που απαιτεί περιορισμό της ελευθερίας του λόγου ή δήμευση περιουσιών, δεν θα ήταν ποτέ νόμιμες τέτοιες ενέργειες. Αν επιβαλλόταν παράνομα, θα δικαίωναν αποτελεσματικά μέτρα αντίστασης από μέρους των πολιτών.

Ο Λοκ ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για την προστασία της ατομικής ελευθερίας, παρά για την προαγωγή της σταθερότητας ή της κοινωνικής προόδου. Στην υποθετική περίπτωση που θα αναγκαζόταν να διαλέξει, θα διάλεγε τα κακά της αναρχίας από εκείνα οποιασδήποτε μορφής δεσποτισμού.

E. M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία

(ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, 2006, σελ. 412-414)