Εισαγωγή στον Σοπενχάουερ

Η κεντρική θέση στη φιλοσοφική σκέψη του Σοπενχάουερ (1788 – 1860), όπως αυτή εξάλλου διατυπώνεται στο εμβληματικό έργο του Ο κόσμος ως βούληση και παράσταση […] είναι πως η ύπαρξη είναι μάταιη. Όπως σημειώνει: «το γεγονός ότι η πιο τέλεια εκδήλωση της βούλησης για ζωή, ο ανθρώπινος οργανισμός, με τον ασύγκριτα μεγαλοφυή και σύνθετο μηχανισμό του, πρέπει να ρημάξει στο χώμα, και όλη του η υπόσταση, όλος του ο μόχθος να παραδοθούν τελικά τόσο απροκάλυπτα στον αφανισμό –αυτό είναι το σαφές μήνυμα της φύσης πως ο αγώνας της βούλησης για ζωή ουσιαστικά είναι μάταιος». Όπως εξάλλου γράφει και ο A. C. Grayling στο επίμετρο ενός άλλου βιβλίου του Σοπενχάουερ, της Τέχνης του να έχεις πάντα δίκιο, «καθώς η βούληση είναι μια έλλογη δύναμη που αγωνίζεται και κινείται στα τυφλά, χωρίς στόχο ή επιδίωξη, συνάγεται πως η υποδούλωση στην τυφλή πάλη της είναι η αιτία για το γεγονός ότι η ζωή αποτελείται κατά βάση από πόνο και δυστυχία» - κάτι που κατέχει εξάλλου πρωταρχική σημασία στα κείμενα των ινδουιστών και των βουδιστών που τόσο επηρέασαν τον Σοπενχάουερ.

Από αυτή τη διαπίστωση του Σοπενχάουερ προκύπτει και η ηθική του στάση απέναντι στη ζωή και τους συνανθρώπους μας. Γράφει: «Εάν θέλετε έναν αξιόπιστο οδηγό για να προσανατολίζεστε στη ζωή, συνηθίστε να αντιμετωπίζετε τον κόσμο ως έναν τόπο εξαθλίωσης, ένα είδος αποικίας καταδικασμένων». Επομένως οφείλουμε να ρυθμίζουμε τις υποθέσεις μας σύμφωνα με τη φύση των πραγμάτων, ούτως ώστε να βλέπουμε «τις συμφορές, τα δεινά τα βάσανα και τη δυστυχία της ζωής όχι ως κάτι αφύσικο, αλλά ως τον κανόνα», αφού «η παρουσία μας σε αυτόν τον κόσμο είναι η τιμωρία για την ύπαρξή μας». Επομένως σε αυτή την «αποικία καταδικασμένων» οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε τους άλλους με επιείκεια και καλοσύνη, με ανεκτικότητα και ευσπλαχνία, αφού η ύπαρξή τους οφείλεται αποκλειστικά στην ενοχή τους, με τη ζωή τους «να αποτελεί εξιλέωση για το έγκλημα της γέννησής τους».

Τι απομένει μέσα σε αυτή τη ζοφερή συνθήκη, εκτός από την ταπεινή αποδοχή της (ενδεχομένως και με τη συνδρομή της θρησκείας); Η τέχνη απαντά ο Σοπενχάουερ. Η ποίηση, το θέατρο, η ζωγραφική και πάνω απ’ όλα η μουσική. Μόνο αυτή μπορεί να απαλύνει τον πόνο της ύπαρξης και να μας επιτρέψει να δραπετεύσουμε από τις τυφλές επιταγές της βούλησης, μεταφέροντας μας προσωρινά έστω, μακριά από τον κόσμο των φαινομένων. Εκεί, στο βασίλειο της Τέχνης, μπορούμε να νιώσουμε λίγο ότι η ζωή έχει κάποιο νόημα και δεν ακολουθεί απλώς τον δρόμο της αναπόδραστης φθοράς, του οριστικού τέλους.

Χάρης Βλαβανιός, από την εισαγωγή στον τόμο: Αρτούρ Σοπενχάουερ, Για την δυστυχία του κόσμου.

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ, 2013, σελ. 11-14)