Η πολιτική λειτουργία της θρησκείας

Ο Μακιαβέλι πιστεύει ότι η θρησκεία παίζει ουσιώδη ρόλο στην ευημερία ενός κράτους. Εξετάζοντας τη θρησκεία, όπως και στην περίπτωση της ανθρώπινης φύσης, ο Μακιαβέλι περιορίζεται στην πολιτική λειτουργία. Δεν εμπλέκεται στη θεολογική διαμάχη ούτε ερευνά εάν η θρησκεία, ή κάποια συγκεκριμένη θρησκεία, είναι αληθής ή ψευδής, αλλά προσπαθεί να εκτιμήσει το ρόλο των θρησκευτικών πεποιθήσεων και της εκτέλεσης των θρησκευτικών τελετουργιών στην πολιτική. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αναλύει, με μια γενική έννοια, το «μύθο» και βρίσκει ότι είναι πολιτικά αναντικατάστατος.

«Μ’ όλο που η Ρώμη είχε για πρώτο νομοθέτη το Ρωμύλο και σ’ αυτόν, σαν μια θυγατέρα, χρωστούσε τη γέννηση και την ανατροφή της, … ωστόσο οι ουρανοί, … βάλανε στο νου της Συγκλήτου … και θέλοντας να τον φέρει (το λαό) στην πειθαρχία του πολιτικού βίου με τρόπο ειρηνικό, στράφηκε κατά τη θρησκεία … και την κανόνισε με τέτοιο τρόπο, που για πολλούς αιώνες δε στάθηκε άλλη πολιτεία τόσο θεοφοβούμενη: κι αυτό ευκόλυνε καθ’ επιχείρηση που λογαριάζανε να βάλουνε μπροστά η Σύγκλητος ή οι μεγάλοι εκείνοι Ρωμαίοι άντρες».

«Όποιος λοιπόν καλομελετήσει τη ρωμαϊκή ιστορία θα ιδεί πόσο στεκόταν χρήσιμη η θρησκεία για να κυβερνηθεί ο στρατός, να εγκαρδιωθεί ο λαός, να κρατηθούνε οι άνθρωποι καλοί και να ντροπιαστούν οι κακοί. … Κι όπως η τήρηση της θείας λατρείας είναι λόγος μεγαλοσύνης για τις πολιτείες, το ίδιο και η περιφρόνησή της είναι λόγος που φέρνει την καταστροφή τους … Όσες ηγεμονίες ή δημοκρατίες θέλουνε να κρατηθούνε αδιάφθορες, πρέπει προπαντός να μην ψευτίζουνε ποτέ τις τελετές της θρησκεία τους, μα να τις σέβονται πάντα». (Διατριβές, Βιβλίο I, Κεφ. 11 και 12)

James Burnham, Οι Μακιαβελιστές υπέρμαχοι της ελευθερίας

(ΚΕΔΡΟΣ, 2009, σελ. 91-92)