Καταγωγή της δικαιοσύνης

Η δικαιοσύνη (εντιμότητα) κατάγεται από κατά προσέγγιση ίσες δυνάμεις, όπως αντιλήφθηκε σωστά ο Θουκυδίδης (στη φοβερή συζήτηση μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων απεσταλμένων). Εκεί όπου δεν υπάρχει μια σαφώς αναγνωρίσιμη ανωτερότητα ισχύος και ένας πόλεμος θα οδηγούσε σε άκαρπη αμοιβαία ζημιά, εμφανίζεται η σκέψη για μια κατανόηση και για μια διαπραγμάτευση γύρω από τις αξιώσεις και στις δύο πλευρές: το χαρακτηριστικό της ανταλλαγής είναι το αρχικό χαρακτηριστικό της δικαιοσύνης. Ο καθένας ικανοποιεί τον άλλο, στο βαθμό που ο καθένας αποκτά ότι εκτιμά αυτός περισσότερο από τον άλλο. Ο καθένας δίνει στον άλλο αυτό που θέλει, να’ ναι στο εξής δικό του, και παίρνει με τη σειρά του αυτό που επιθυμεί. Έτσι, η δικαιοσύνη είναι ανταπόδοση και ανταλλαγή, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει μια κατά προσέγγιση ίση δύναμη: γι’ αυτόν το λόγο η εκδίκηση ανήκει αρχικά στη σφαίρα της δικαιοσύνης, είναι μια ανταλλαγή. Το ίδιο και η ευγνωμοσύνη.  

Η δικαιοσύνη ανάγεται φυσικά στην οπτική γωνία μιας σοφής αυτοσυντήρησης, δηλαδή στον εγωισμό της ακόλουθης σκέψης: «γιατί πρέπει να βλάπτω ανώφελα τον εαυτό μου και να μην πετύχω ίσως το σκοπό μου;»    

Αυτά για την καταγωγή της δικαιοσύνης. Επειδή οι άνθρωποι, σε συμφωνία με την πνευματική συνήθειά τους, έχουν ξεχάσει τον αρχικό σκοπό των λεγόμενων δίκαιων, έντιμων πράξεων και ιδίως επειδή τα παιδιά διδάχτηκαν για αιώνες να θαυμάζουν και να μιμούνται τέτοιες πράξεις, συνέβη να φανεί σιγά σιγά ότι μια δίκαια πράξη είναι μη εγωιστική. Η μεγάλη εκτίμηση που χαίρουν οι πράξεις αυτές στηρίζεται σ’ αυτήν την επίφαση, μια εκτίμηση που, όπως όλες οι εκτιμήσεις, βρίσκεται σε συνεχή ανάπτυξη: γιατί οι άνθρωποι πασχίζουν να κάνουν, μιμούνται και αναπαράγουν με θυσίες αυτό που χαίρει μεγάλης εκτίμησης κι αυτό μεγαλώνει, επειδή μεγαλώνει η αξία του από την αξία της προσπάθειας και του ζήλου κάθε ατόμου.

Πόσο λίγο ηθικός θα φαινόταν ο κόσμος δίχως τη λησμοσύνη! Ένας ποιητής θα μπορούσε να πει ότι ο θεός έβαλε τη λησμοσύνη θυροφύλακα στο ναό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Φρειδερίκος Νίτσε, Ανθρώπινο πολύ ανθρώπινο, 1

(ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, σελ. 109-110)