Τάξη και αταξία

Στη φύση υπάρχει μια μεγάλη κλίμακα ανάμεσα στην τάξη και την αταξία και θα μπορούσαμε να πούμε πως όλα τα όρια ανάμεσα τους δεν είναι ευδιάκριτα […]

Ανάμεσα στις καταστάσεις αυτές έχουμε ένα σωρό ενδιάμεσες με λιγότερη τάξη και περισσότερη αταξία ή αντίστροφα. Ας δούμε όμως τώρα πως μπορεί ένα σύστημα να περάσει από την τάξη στην αταξία, τι διεργασίες και τι μεταβολές γίνονται όταν το σύστημα μετατρέπεται από τη μία κατάσταση στην άλλη.

Ας πάρουμε πρώτα ένα απλό παράδειγμα από τη ζωή μας: Έχουμε μια βιβλιοθήκη γεμάτη βιβλία ταξινομημένα με τον τρόπο που ο καθένας μας νομίζει ότι είναι εύκολο να βρει το βιβλίο που επιθυμεί. Το σύστημα αυτό βρίσκεται σε κάποια «τάξη». Αν με κάποιον τρόπο πετάξουμε τη βιβλιοθήκη κάτω ώστε να αδειάσει, τα βιβλία είναι φυσικό να ανακατωθούν. Η προσπάθεια που καταβάλαμε βέβαια να τα ανακατώσουμε έτσι δεν είναι μεγάλη. Από την τάξη στην οποία βρισκόταν πριν από λίγο, φτάσαμε σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από «αταξία».

Αν τώρα επιδιώξουμε να ξαναβάλουμε τα βιβλία στα ράφια τους, είναι αναμφισβήτητο ότι και περισσότερο χρόνο θα κάνουμε και μεγαλύτερο κόπο θα καταβάλουμε. Είναι βέβαιο ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να πάμε από την αταξία στην τάξη. Σημειώνουμε λοιπόν από το παράδειγμά μας ότι ένα σύστημα πηγαίνει εύκολα από την τάξη στην αταξία και δύσκολα από την αταξία στην τάξη.

Ας μεταφερθούμε τώρα στα φυσικά συστήματα. Ας πούμε ότι έχουμε μικρά κυβικά παγάκια που τα ρίχνουμε μέσα σ’ ένα ποτήρι νερό από τη βρύση. Στην αρχή τα παγάκια επιπλέουν. Σιγά σιγά όμως λιώνουν και το νερό ομογενοποιείται. Τα παγάκια δεν διακρίνονται πια, γιατί τόσο αυτά όσο και το νερό αποτελούνται από ίδια μόρια. Στην αρχή τα μόρια αυτά βρίσκονταν σε χαμηλή θερμοκρασία, σχεδόν ακίνητα, και γ’ αυτό ήταν σαν φυλακισμένα μέσα στους κρυστάλλους του πάγου. Τώρα, βρίσκονται σε υψηλότερη θερμοκρασία και έχουν μεγάλη κινητικότητα. Είναι πιο ελεύθερα. Από την τάξη που είχαν στους κρυστάλλους οδηγήθηκαν προς την αταξία και απόκτησαν μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας. […]

Ας προσπαθήσουμε όμως να φανταστούμε το αντίθετο φαινόμενο. Να κάνουμε δηλαδή με τα μόρια του νερού ότι κάναμε με τα βιβλία της βιβλιοθήκης του γραφείου μας: να τα βάλουμε ξανά σε τάξη και να ξαναγίνει στο ίδιο ποτήρι το παλιό σύστημα, που είχε παγάκια σε νερό. […] Όλοι καταλαβαίνουμε ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει. Εδώ η διαδικασία να πάμε από την αταξία στην τάξη παρουσιάζει δυσκολίες σχεδόν ανυπέρβλητες. Το φαινόμενο λοιπόν είναι μη αντιστρεπτό. […]   

Χρήστος Μαρκόπουλος, Η κυριαρχία των πρώτων

(ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ – Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ, 1991, σελ. 33-35)