Η ηθική του Αριστοτέλη

Για τον Αριστοτέλη, η ηθική είναι μια επιστήμη στην οποία οφείλουμε να εντρυφήσουμε όχι για να αποκτήσουμε γνώση προς χάρη της γνώσης, αλλά για να αποκτήσουμε γνώση που θα καθοδηγεί τις πράξεις μας. Με κάθε πράξη και έρευνα, αποσκοπούμε σε κάτι καλό. Μερικά πράγματα τα επιθυμούμε προκειμένου να αποκτήσουμε κάτι άλλο (όπως τα χρήματα ή η τροφή). Άλλα πράγματα τα επιθυμούμε επειδή είναι αυτά που είναι (όπως η τέρψη, η υγεία και η ευτυχία). Παρ’ ότι επιθυμούμε την τέρψη και την υγεία προς χάρη της τέρψης και της υγείας, η τέρψη και η υγεία δεν επαρκούν, αφού τα αποζητάμε για να είμαστε ευτυχισμένοι. Ωστόσο η ευτυχία επαρκεί. Ότι κάνουμε ή επιθυμούμε, είναι επειδή αποζητάμε την ευτυχία, όμως αποζητάμε την ευτυχία ως αυτοσκοπό.

Συνεπώς, η ηθική του Αριστοτέλη είναι τελεολογική, αφού αποσκοπεί στην πραγματοποίηση της επιδίωξης που είναι ενύπαρκτη σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Και το τέλος είναι η ευδαιμονία.

Πως πρέπει να ζούμε

Το ερώτημα της ορθότερης συμπεριφοράς έγκειται στον προσδιορισμό των πράξεων που προάγουν την αληθινή ευτυχία του ανθρώπου. Ο Αριστοτέλης καταλήγει στο συμπέρασμα ότι για να είμαστε ευτυχισμένοι οφείλουμε να ζούμε ενάρετα. Η ενάρετη ζωή δεν αποτελεί μέσο για την πραγμάτωση μιας επιδίωξης, αλλά την πραγμάτωση αυτής της επιδίωξης. Η ευδαιμονία προϋποθέτει αρίστευση, τη μεγαλύτερη δυνατή πραγμάτωση των ανθρώπινων δυνατοτήτων (όπως η φιλία, η φρόνηση, η κοινωνική ζωή και η γνώση). Η ευτυχία για τον άνθρωπο έχει μια κοινωνική διάσταση. Οι πολιτικές και κοινωνικές αρετές αναπτύσσονται μόνο όταν συναναστρεφόμαστε τους άλλους μέσα σε μια τοπική κοινωνία (πόλη), μέσω της εκπαίδευσης.

Η αρετή ως συνήθεια

Για τον Αριστοτέλη, ευτυχία είναι η δραστηριότητα της ψυχής που είναι σύμφωνη με την αρετή, είναι ο ενάρετος βίος. Τι είναι όμως η αρετή; Είναι γνώση, συναίσθημα, επιλογή ή συνήθεια; Για τον Αριστοτέλη, η αρετή είναι βαθιά ριζωμένη συνήθεια, γνώρισμα του χαρακτήρα, προδιάθεση της ψυχής. Οι ηθικές αξίες αποτελούν γνωρίσματα ενός καλού χαρακτήρα. Ο παράγοντας επιλογή εμπλέκεται στις ηθικές αξίες. Μολαταύτα ο Αριστοτέλης δεν προσφέρει μια μέθοδο που θα μας επιτρέπει να επιλέγουμε πάντα ορθά. Οι ηθικές αξίες συνδέονται και με τα συναισθήματα μας, αφού οι πράξεις μας συχνά απορρέουν από τις επιθυμίες και τα πάθη μας. Ουσιαστικά, οι αρετές είναι προδιαθέσεις οι οποίες μας ωθούν να αισθανόμαστε και να ενεργούμε κατά ορισμένο τρόπο.

Η αρετή δεν είναι προνόμιο των τυχερών. Κατακτάται από τις προσωπικές μας προσπάθειες. Οι ατυχίες μπορούν να καταπνίξουν την αρετή, αλλά δεν γεννιόμαστε ενάρετοι. Μάλιστα, οφείλουμε να καλλιεργήσουμε την αρετή μέσω της εξάσκησης και της ανατροφής. Η εκπαίδευση είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Ιδιαίτερα ευεργετικό είναι να περιτριγυριζόμαστε από ενάρετους ανθρώπους τους οποίους θεωρούμε πρότυπο μίμησης. Η αρετή είναι συνήθεια, αλλά είναι προϊόν καλλιέργειας και προβλέπει σωστά συναισθήματα και εμπειρία στη διαδικασία επιλογής. Ο καλός χαρακτήρας δεν δημιουργείται από μια καλή πράξη, αλλά από την αδιάκοπη σμίλευση του χαρακτήρα.

Πίνακας Αριστοτέλειων Αρετών

Κάθε γραμμή περιλαμβάνει ένα υποβόσκον πάθος (σε παρένθεση), καθώς και δύο ελαττώματα –ένα οφειλόμενο σε ανεπάρκεια και ένα σε υπερβολή. Η αρετή αναπαριστά τον κατάλληλο ή λειτουργικό βαθμό πάθους που οδηγεί στην ορθή δράση.

ΕΛΑΤΤΩΜΑ ΑΠΟ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ	ΑΡΕΤΗ (υποβόσκον πάθος)	ΕΛΑΤΤΩΜΑ ΑΠΟ ΥΠΕΡΒΟΛΗ
Δειλία	Θάρρος (αυτοεκτίμηση)	Απερισκεψία (ύβρις)
Ασυγκινησία	Αυτοσυγκράτηση (επιθυμία για σωματικές ηδονές)	Κατάχρηση
Λιποψυχία	Μεγαλοψυχία (επιθυμία για τέρψη)	Ματαιοδοξία
Ατολμία	Μετριοφροσύνη (αίσθημα ντροπής)	Αδιαντροπιά
Αυτοϋποτίμηση	Πραγματική εικόνα του εαυτού μας (έλεγχος της εντύπωσης που δίνουμε στους άλλους)	Καυχησιολογία
Σκαιότητα	Φιλικότητα (επιθυμία να ευχαριστήσουμε τους άλλους)	Δουλοπρέπεια
Απρέπεια	Χιούμορ (επιθυμία να διασκεδάσουμε τους άλλους)	Γελοιότητα
Χαιρεκακία	Ιερή αγανάκτηση (συμμερισμός στα δεινά των άλλων)	Ζηλοφθονία

Μάικλ Πικάρντ, Οδοιπορικό στην φιλοσοφική αναζήτηση

(ΒΙΒΛΙΑ ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΣ, 2009, σελ. 58-59)