Ανθρώπινα όντα σε άλλους πλανήτες;

Ένα από τα πιο δύσκολα ερωτήματα που μπορούν να τεθούν στο θέμα της εξέλιξης, συνδέοντάς τη με την επιστήμη και τη φιλοσο­φία, είναι το ακόλουθο: υπάρχουν άλλα ανθρώπινα όντα ή άλλα όντα σκεπτόμενα και ευφυή στο σύμπαν; Και τελικά, εάν παραδε­χτούμε, σύμφωνα με την επιστήμη, ότι η βιολογική εξέλιξη είναι διαδικασία αποκλειστικά υλική, δεν υπάρχει κανένας λόγος να έχει πραγματοποιηθεί μόνο στον πλανήτη Γη, αφού υπάρχουν πι­θανόν εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια πλανητικά συστήματα σε όλο το σύμπαν. Εφόσον η ζωή είναι μια φυσικοχημική διαδικα­σία συνδεδεμένη με τη χημεία του άνθρακα, θα μπορούσε να εκδη­λωθεί σε πολλούς πλανήτες.

Εάν παραδεχτούμε τη νεοδαρβινική θεωρία, κάθε εμφάνιση είδους οφείλεται στην τύχη. Εάν προσθέσουμε τα τυχαία γεγονότα που μπορούν να κά­νουν να εξαφανίζονται απότομα, χωρίς λόγο, ολόκληρες σειρές, προσφέροντας ταυτόχρονα απρόβλεπτες δυνατότητες εξάπλωσης άλλων σειρών, γίνεται πολύ απίθανο ότι η βιολογική εξέλιξη μπορεί να συμβαίνει ακριβώς με τον ίδιο τρόπο σε πολλούς πλανή­τες στο σύμπαν, όπου θα μπορούσε να λάβει χώρα. Κατά συνέπεια, είναι πολύ απίθανο ότι ανθρώπινα όντα που μας μοιάζουν κατοικούν σε κάποιον από τους μυριάδες γαλαξίες του κόσμου.

Αλλά η εξέλιξη μπόρεσε εκεί να οδηγήσει σε σκεπτόμενα και ευ­φυή όντα που δεν θα είχαν την όψη μας; Ναι, προφανώς, εάν θεω­ρούμε ότι η σκέψη, η ευφυΐα και η συνείδηση είναι υλικές διαδικα­σίες που ξεκινούν από το νευρικό σύστημα. Όμως, τι πρέπει να απαιτούμε από το νευρικό σύστημα εξωγήινων όντων που δεν μας μοιάζουν; Θα μπορούσαμε να απαντήσουμε: συστήματα που με­ταφέρουν την πληροφορία, δηλαδή είδη υπολογιστών. Αλλά αυτά είναι βασικά «μηχανές για επίλυση προβλημάτων», πράγμα που δεν είναι εν μέρει η ανθρώπινη ευφυΐα. Είναι πολύ περισσότερο, όπως είδαμε, αυτή η «υπεροχή των ικανοτήτων σε σχέση με τις ανάγκες» που εξηγεί ότι «ο άνθρωπος είναι αυτό το δημιούργημα που βρίσκεται συνεχώς σε αναζήτηση του εαυτού του και ο οποίος κάθε στιγμή πρέπει να εξετάζει λεπτομερώς τις συνθήκες της ύ­παρξής του», όπως είπε ο φιλόσοφος Ernst Cassirer.

Επομένως, είναι ίσως πιθανόν να ζουν σε άλλους πλανήτες στο σύμπαν ζωντανά όντα προικισμένα με «υπερεγκεφάλους-μηχανές για επίλυση προβλημάτων», είδη «βιολογικά υπερ-ρομπότ», δη­λαδή ζωντανά όντα «ευφυή», αλλά χωρίς τη δική μας μορφή ευ­φυΐας. Θα μπορούσε αυτή η μορφή να είναι τόσο ιδιαίτερη, προερ­χόμενη από εξελικτικές διαδικασίες τόσο περιορισμένες, που δεν θα μπορούσε να είχε εμφανιστεί άλλη φορά σε όλο το σύμπαν. Με την ανθρώπινη έννοια, μπορεί να είμαστε, λοιπόν, πραγματικά μόνοι, ακόμη κι αν υπάρχουν αλλού εξωγήινοι προικισμένοι με άλλης μορφής ευφυΐα.

Ένα άλλο ερώτημα που συχνά τίθεται από το πλατύ κοινό είναι το ακόλουθο: η εξέλιξη τελείωσε με τον άνθρωπο; Επιστήμονες, όπως ο  Jacques Ryffie για παράδειγμα, απαντούν ναι, γιατί στον άνθρωπο η κοινωνικοπνευματική εξέλιξη ήρθε πιο αργά από τη βιολογική εξέλιξη. Μου φαίνεται ωστόσο ότι οι καινούργιες α­πόψεις που αναπτύχθηκαν σε αυτό το βιβλίο σχετικά με την ειδογένεση και την εξέλιξη επιτρέπουν να κάνουμε μια άλλη υπόθεση: το σύγχρονο ανθρώπινο είδος θα μπορούσε να συνεχιστεί ακόμη επί μακρόν με τη μορφή που γνωρίζουμε, πραγματοποιώντας μια εξελικτική στάση κατά την οποία δεν θα εμφανίζονταν παρά ελά­χιστες διακυμάνσεις (ελάττωση του αριθμού των δοντιών, ελαφρά αύξηση του μέσου αναστήματος κ.ά.). Αλλά θα μπορούσε επίσης να δημιουργηθεί ένα καινούργιο είδος του γένους Homo, εάν συνέβαινε μια οικολογική ή πυρηνική καταστροφή κατά την οποία δεν θα απέμενε παρά μικρός ιδρυτικός πληθυσμός σε κάποιο σημείο του πλανήτη. Θα μπορούσε έτσι να συμβεί εκ νέου ειδογένεση στα ρυθμιστικά γονίδια της ανάπτυξης, ώστε το καινούργιο είδος που θα προέρχεται από τον Homo sapiens να έχει ακόμη πιο τονισμένα χαρακτηριστικά νεότητας. Οι επόμενοι άνθρωποι θα παρουσία­ζαν έτσι (κατά την ενηλικίωση) μορφολογία ανάλογη των σύγχρονων βρεφών (πολύ μεγάλο κεφάλι, μεγάλα μάτια κ.λπ.). Αλλά, παρά την αυξημένη εγκεφαλική τους ικανότητα, δεν θα ήταν απα­ραίτητα πιο ευφυείς από εμάς, […].

Μαρσέλ Μπλαν, Οι κληρονόμοι του Δαρβίνου

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΧΥ, 1995, σελ. 241-243)