Επικοινωνία και Διαφάνεια

Είτε πρόκειται για τον καταναλωτή είτε για την κοινωνία είτε για την επικοινωνία, η διαφάνεια είναι στην ημερήσια διάταξη. Στην πολιτική, τη δεκαετία του ’80 μιλούσαν για glasnost και σήμερα μιλούν για «ειλικρίνεια».

Η διαφάνεια εμφανίζεται σαν το μέσο καταπολέμησης της διαπλοκής, των σκανδάλων, των διαφθορών … επιβλήθηκε μέσα στην επιχείρηση μαζί με την corporate governance, τους ξεκάθαρους λογαριασμούς και την αποκάλυψη των αμοιβών των ιθυνόντων.

Η διαφάνεια είναι μια ωραία λέξη και η ηχώ της μοιάζει εξαρχής θετική. Θυμίζει τη διαύγεια των σχέσεων και την εντιμότητα. Προκαλεί τέτοια ομοφωνία που αναρωτιόμαστε εάν είναι δυνατόν να αμφιβάλουμε για την διαφάνεια χωρίς να θεωρηθούμε αμέσως ύποπτοι: πως μπορεί να είναι κάποιος κατά της διαφάνειας;

Η διαφάνεια ανήκει στην οικογένεια του φωτός και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αναζήτηση της αλήθειας. Ξεκαθαρίζει χωρίς ατέλειες και χωρίς παράσιτα … Έχει αφομοιωθεί με την αναζήτηση του θείου και όλους τους θρησκευτικούς συμβολισμούς.

Ωστόσο, η διαφάνεια μπορεί να θέσει ορισμένα ερωτήματα.

Όλοι οι πολιτισμοί πήραν προφυλάξεις ώστε να μην πουν φωναχτά αυτά που σκέφτονταν. Όλοι οι πολιτισμοί φρόντισαν να επιβάλουν ένα επαγγελματικό απόρρητο, αυτό του γιατρού, του δικαστή ή του ιερέα. Διότι είναι σημαντικό να διαφυλαχτούν ορισμένες προϋποθέσεις όπως παραδείγματος χάριν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες παίρνουμε το λόγο, η κατάλληλη στιγμή, η νομιμότητα του πομπού, οι ευαισθησίες των παραληπτών και η φύση του μηνύματος.

Να πεις τα πάντα και να τα πεις φωναχτά αποτελεί πολιτισμένη εξέλιξη ή σημάδι οπισθοδρόμησης και βαρβαρότητας;

Ήδη από την παιδική ηλικία, συστήνουμε σε ένα παιδί να μην διακηρύσσει: «Α, κοίτα, αυτόν τον κύριο, δεν είναι ωραίος, μυρίζει άσχημα…».

Είναι σωστό να τα λέμε όλα;          

Μια στρατηγική μπορεί να είναι διαφανής; Πώς ένας επικεφαλής μιας επιχείρησης θα πήγαινε να βροντοφωνάξει τις προθέσεις του και τη στρατηγική του στους αντιπάλους του; Πώς ένας στρατάρχης θα πήγαινε να αποκαλύψει στον εχθρό τη στρατηγική επίθεσης;

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πρέπει να τα λένε όλα σε όλους; Να διεισδύουν στην ιδιωτική ζωή του άλλου χωρίς να έχουν το δικαίωμα, χωρίς να αναρωτηθούν για τις συνέπειες μιας τέτοιας πράξης;

Πρέπει άραγε να αποφεύγουμε τη διαφάνεια όταν τίθεται σε κίνδυνο η αποτελεσματικότητα μιας πολιτικής που έχει ανάγκη από χρόνο, ηρεμία και διακριτικότητα για να πετύχει;

Επίσης, η διαφάνεια συνιστά ένα είδος μυθολογίας: είναι αναγκαία σε μερικούς τομείς, αλλά η συστηματική ενημέρωση δεν αποτελεί πάντα εγγύηση αξίας, ειλικρίνειας και αποτελεσματικότητας. Η διαφάνεια των ριάλιτι σόου που εκθέτει τα πάντα σε κοινή θέα είναι άραγε σωστότερη, πιο ενδιαφέρουσα, πιο εποικοδομητική ή πιο ηθική από την υποβολή, από μια συμβολική σκηνοθεσία ενός θέματος, από το ανείπωτο ή από ένα σχήμα λιτότητας;

Εάν πρέπει να διαφυλάξουμε την διάκριση μεταξύ του δημοσίου και του ιδιωτικού, μεταξύ του ρητού και άρρητου, το κάνουμε προκειμένου να διαφυλάξουμε ένα προσωπικό χώρο, έναν ιερό χώρο που δεν πρέπει να αποκαλύπτεται.

Διότι, εν κατακλείδι, μήπως το να είναι κάποιος διάφανος σημαίνει ότι είναι άδειος, κενός, χωρίς βάρος, χωρίς εσωτερικότητα, χωρίς περιεχόμενο;

Maurice Levy, Η επικοινωνία σε 100 λέξεις 

(ΤΟ ΒΗΜΑγνώση, 2007, σελ. 37-39)