Φιλόσοφοι υπήρχαν και πριν απ’ αυτόν, αλλά με το Σωκράτη η φιλοσοφία πραγματικά
απογειώθηκε. Αν η φιλοσοφία έχει ένα προστάτη άγιο, αυτός είναι ο Σωκράτης.
Πλακουτσομύτης, κοντόχοντρος, ατημέλητος και κάπως παράξενος
ο Σωκράτης δεν ταίριαζε στο περιβάλλον του. Ήταν άσχημος και συχνά άπλυτος, αλλά είχε μεγάλο χάρισμα και λαμπρό μυαλό. […] Ήταν μοναδικός. Ήταν όμως και τρομερά ενοχλητικός. Έβλεπε
τον εαυτό του σαν μια αλογόμυγα που τσιμπάει άσχημα –σαν ένα τσιμπούρι που
ενοχλεί, αλλά δεν προκαλεί σοβαρή ζημιά. […] Κάποιοι τον αγαπούσαν, ενώ άλλοι
θεωρούσαν την επιρροή του επικίνδυνη. […] περιφερόταν στην αγορά, σταματούσε τους ανθρώπους και τους έθετε
παράξενα ερωτήματα. Λίγο πολύ, αυτό έκανε. […]
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τη συνομιλία του με τον
Ευθύδημο. Ο Σωκράτης τον ρώτησε αν η εξαπάτηση θεωρείτε ανήθικη. Φυσικά,
απάντησε ο Ευθύδημος. Το θεώρησε προφανές. Τι γίνεται όμως, ρώτησε ο Σωκράτης,
αν ένας φίλος σου νιώθει χάλια και θέλει να αυτοκτονήσει, και εσύ του κλέψεις
το μαχαίρι; Έτσι δεν τον εξαπατάς; Ασφαλώς. Δεν είναι όμως άραγε ηθικό, και όχι ανήθικο, να το κάνεις; Είναι κάτι καλό, όχι κακό – παρ’ ότι συνιστά
εξαπάτηση. Ναι, λέει ο Ευθύδημος, που έχει πλέον δεθεί κόμπος. Ο Σωκράτης,
έχοντας χρησιμοποιήσει ένα ευφυές αντιπαράδειγμα, έδειξε πως το γενικό σχόλιο
του Ευθύδημου ότι η εξαπάτηση είναι ανήθικη δε βρίσκει εφαρμογή σε κάθε
περίπτωση. Ο Ευθύδημος δεν το είχε συνειδητοποιήσει.
Ο Σωκράτης αποδείκνυε
συνέχεια ότι οι άνθρωποι που συναντούσε στην αγορά δε γνώριζαν πραγματικά αυτό
που νόμιζαν ότι γνώριζαν. […]
Η δυτική φιλοσοφική
παράδοση […] εξαπλώθηκε από την αρχαία Ελλάδα σε μεγάλα τμήματα του κόσμου,
[…] Αποδίδει αξία στη σοφία που
βασίζεται στην επιχειρηματολογία, τη λογική σκέψη και την ερωτηματοθεσία,
όχι στην πίστη σε πράγματα απλώς
επειδή κάποιος σπουδαίος έχει πει ότι είναι αληθινά. Η σοφία για το Σωκράτη δεν έγκειται στη γνώση πολλών πραγμάτων ή
στη γνώση του πώς να κάνουμε κάτι. Σημαίνει
κατανόηση της αληθινής φύσης της ύπαρξης μας, περιλαμβανομένων των ορίων
όσων μπορούμε να κάνουμε. […] Η ζωή, όπως
έλεγε. Είναι άξια να τη ζει κανείς μόνο αν στοχάζεται όσα κάνει. Η ανεξέταστη
ύπαρξη είναι μια χαρά για τα βόδια, αλλά όχι για τους ανθρώπους.
Σε αντίθεση με τους περισσότερους φιλοσόφους, ο Σωκράτης αρνιόταν να γράψει. Προτιμούσε την ομιλία από την γραφή. Οι
γραπτές λέξεις δεν μπορούν να απαντήσουν, δεν μπορούν να σας εξηγήσουν κάτι
όταν δεν τις κατανοείτε. Ο διάλογος
ενώπιος ενωπίω είναι πολύ καλύτερος, επιμένει ο Σωκράτης. Στον διάλογο
μπορούμε να λάβουμε υπόψιν το πρόσωπο με το οποίο συζητάμε· μπορούμε να
προσαρμόζουμε τα λόγια μας ώστε το μήνυμα να φτάσει στον άλλο. Καθώς αρνιόταν
να γράψει, σήμερα γνωρίζουμε τι πίστευε
και υποστήριζε αυτός ο σπουδαίος άνδρας κυρίως μέσα από το έργο του λαμπρότερου
μαθητή του, του Πλάτωνα. Ο Πλάτων κατέγραψε μια σειρά συνομιλιών ανάμεσα
στον Σωκράτη και τους ανθρώπους με τους οποίους συζητούσε. Οι συνομιλίες αυτές
είναι γνωστοί ως Πλατωνικοί Διάλογοι και αποτελούν σπουδαία έργα της λογοτεχνίας,
πέραν της φιλοσοφίας. […] Όταν διαβάζουμε αυτούς τους Διαλόγους, παίρνουμε μια
καλή ιδέα για το πώς έμοιαζε ο Σωκράτης, πόσο ευφυής και πόσο εξοργιστικός
ήταν.
Βέβαια δεν είναι όλα
τόσο ξεκάθαρα, αφού δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πάντα αν ο Πλάτων κατέγραφε ότι
πραγματικά έλεγε ο Σωκράτης ή αν έβαζε ιδέες στο στόμα του χαρακτήρα που
αποκαλεί «Σωκράτη», ιδέες του ίδιου του Πλάτωνα.
Η Αθήνα δεν εκτίμησε στο σύνολό της τον Σωκράτη τόσο πολύ
όσο ο Πλάτων. Πολλοί Αθηναίοι ένιωθαν ότι ο Σωκράτης είναι επικίνδυνος και
υπονομεύει εσκεμμένα την Κυβέρνηση. Το 399 π. Χ., όταν ο Σωκράτης ήταν 70 ετών, ένας Αθηναίος, ο
Μέλητος, τον πήγε στα δικαστήρια. Ισχυρίστηκε ότι ο Σωκράτης παραμελούσε τους
θεούς της Αθήνας και εισηγούνταν νέες, δικές του θεότητες. Υποστήριζε ακόμα ότι
ο Σωκράτης δίδασκε τους νεαρούς Αθηναίους να συμπεριφέρονται άσχημα […]
Ψήφισαν λοιπόν για το αν είναι αθώος ή ένοχος. Λίγο πάνω από
το μισό των 501 πολιτών που συγκροτούσαν το τεράστιο σώμα των δικαστών πίστευε
πως είναι ένοχος και τον καταδίκασε σε θάνατο. […] Ο Σωκράτης θανατώθηκε αναγκασμένος να πιει ένα
δηλητήριο φτιαγμένο από κώνειο, […].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου