Ο τύπος του κυβερνήτη

Πρώτα απ’ όλα, ο τύπος του κυβερνήτη έχει αυτό το οποίο ο Μακιαβέλι αποκαλεί virtu, που μεταφράζεται λανθασμένα ως “virtue” («αρετή» στα αγγλικά). … Στο νόημά της περιλαμβάνει εν μέρει αυτό που εμείς αποκαλούμε «φιλοδοξία», «δυναμισμό», «πνεύμα» με την έννοια του πλατωνικού θυμός, «βούληση του άρχειν». Οι ικανοί να άρχουν είναι, πάνω απ’ όλα, όλοι όσοι θέλουν να άρχουν …

Ο τύπος του κυβερνήτη συνήθως έχει δύναμη, ιδίως δύναμη να πολεμά. Ο Μακιαβέλι πιστεύει πως ο πόλεμος και η μάχη είναι το μεγάλο σχολείο της εξουσίας και πως η εξουσία είναι ασφαλής μόνο όταν βασίζεται στη δύναμη.

Ωστόσο, πιο γενικό χαρακτηριστικό του τύπου του κυβερνήτη είναι η ικανότητα εξαπάτησης … Στις Διατριβές, Βιβλίο II, Κεφ. 13, αναφέρει γενικεύοντας «ότι απ’ τα χαμηλά στα ψηλά ανεβαίνεις πιότερο με την απάτη παρά με τη βία».

«Θαρρώ πως είναι πέρα για πέρα αληθινό ότι σπάνια πολύ συντυχαίνει να φτάσουνε σε ψηλά σκαλοπάτια άνθρωποι, που ξεκινήσανε από χαμηλά, δίχως βία και δίχως απάτη, εκτός αν κάποιος τους χάρισε ή τους άφησε κληρονομιά το αξίωμα εκείνο που κατέχουνε. Δεν πιστεύω πάλι πως η βία φτάνει από μοναχή της, όμως φτάνει και παραφτάνει μοναχή της η απάτη …».

Ο συνδυασμός δύναμης και απάτης παρουσιάζεται γλαφυρά στα περίφημα αποσπάσματα του Ηγεμόνα, όπου ο επιτυχημένος κυβερνήτης περιγράφεται ως λέοντας και αλεπού (Ο Ηγεμόνας, Κεφ. 18).

Τελικά, ο πολιτικός άνθρωπος του τύπου του κυβερνήτη έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται στις επιταγές των καιρών. Σε διαδοχικά αποσπάσματα, ο Μακιαβέλι επανέρχεται σ’ αυτή την ουσιώδη ικανότητα: ούτε η σκληρότητα ούτε η ανθρωπιά, ούτε η βιασύνη ούτε η προσοχή, ούτε η απλοχεριά ούτε η πλεονεξία χρησιμεύουν στον αγώνα για την εξουσία, παρεκτός εάν τις επιτάσσει η εποχή.

«Κι ακόμα πιστεύω ότι είναι καλότυχος όποιος συνταιριάζει τον τρόπο που πολιτεύεται με την φυσιογνωμία των καιρών, και παρόμοια κακότυχος ο που με τα φερσίματά του διχογνωμούν οι καιροί. Γιατί βλέπουμε τους ανθρώπους να πολιτεύονται ποικιλότροπα στα πράγματα που τους οδηγούνε … στη δόξα και στα πλούτη· ο ένας πάει με περίσκεψη, ο άλλος πέφτει με τα μούτρα· ο ένας πάει με τη βία, ο άλλος με την τέχνη· ο ένας με την υπομονή, ο άλλος αντίθετα· κι ο καθένας μπορεί να πετύχει με τούτους τους διαφορετικούς τρόπους …». (Ο Ηγεμόνας, Κεφ. 25)

James Burnham, Οι Μακιαβελιστές υπέρμαχοι της ελευθερίας

(ΚΕΔΡΟΣ, 2009, σελ. 83-86)