Οι αρετές των πολιτικών

Ένας ηγεμόνας, λοιπόν, δεν είναι απαραίτητο να έχει πράγματι όλες τις ιδιότητες που έγραψα παραπάνω, είναι όμως απολύτως αναγκαίο να φαίνεται ότι τις έχει. Θα τολμήσω μάλιστα να πω το εξής, πως όταν τις έχει και τις τηρεί πάντοτε, είναι επιζήμιες, ενώ όταν φαίνεται ότι τις έχει, είναι χρήσιμες: να φαίνεται πονετικός, έντιμος, καταδεκτικός, ειλικρινής, ευσεβής, και να είναι· αλλά να είναι προδιατεθειμένος, όταν χρειάζεται να μην είναι, να μπορεί και να ξέρει ν’ αλλάξει στο αντίθετο. Και πρέπει να καταλάβουμε το εξής: ένας ηγεμόνας, και κυρίως ένας καινούργιος ηγεμόνας, δεν μπορεί να τηρεί όλα εκείνα τα πράγματα για τα οποία οι άνθρωποι θεωρούνται καλοί, γιατί συχνά βρίσκεται στην ανάγκη, για να διατηρήσει την εξουσία, να ενεργήσει με τρόπο αντίθετο στην καλή πίστη, τη συμπόνια, την ανθρωπιά, τη θρησκεία. Γι’ αυτό πρέπει να είναι ψυχικά προετοιμασμένος να στρέφεται κατά κει που τον προστάζουν οι άνεμοι της τύχης και οι μεταβολές των πραγμάτων και, όπως έχω πει παραπάνω, να μην απομακρύνεται από το καλό, εφόσον μπορεί, αλλά να ξέρει και να γυρνά στο κακό, εφόσον προκύψει ανάγκη.

Πρέπει, λοιπόν, ένας ηγεμόνας να προσέχει πολύ να μην του ξεφύγει ποτέ από το στόμα κάτι που να μην είναι γεμάτο από τις προηγούμενες πέντε αρετές και να φαίνεται, σ’ όποιον τον βλέπει και τον ακούει, γεμάτος οίκτο, γεμάτος καλή πίστη, γεμάτος ευθύτητα, γεμάτος ανθρωπιά, γεμάτος ευσέβεια. Και τίποτε πιο απαραίτητο από το να φαίνεται ότι έχει αυτήν την τελευταία αρετή. Οι άνθρωποι, εν γένει, κρίνουν περισσότερο με βάση τα μάτια παρά τα έργα· γιατί όλοι μπορούν να δουν, λίγοι όμως καταλαβαίνουν αυτό που πραγματικά είσαι· κι αυτοί οι λίγοι δεν τολμούν να εναντιωθούν στη γνώμη των πολλών … Και στον κόσμο δεν υπάρχει παρά μονάχα όχλος· και οι λίγοι δεν έχουν που να σταθούν, όταν οι πολλοί έχουν που να στηριχθούν.

Niccolo Machiavelli, Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ, (Κεφ. XVIII)

(Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, 2010, σελ. 109-111)