Η ιστορική συνείδηση των δημοκρατικών χωρών

Ο Μπερξόν διακρίνει δύο είδη μνήμης: τη μνήμη-συνήθεια και τη μνήμη-ανάμνηση. Η πρώτη διατηρεί το παρελθόν όπως βιώνεται στο παρόν ταυτιζόμενο με τη μηχανική χρήση που κάνουμε όλη τη μέρα. Η δεύτερη διατηρεί το παρελθόν με τη συνήθη του έννοια τοποθετημένο μέσα στο χρόνο, ως ανάμνηση των μοναδικών και αυθεντικών γεγονότων κάποιας στιγμής της ζωής μας με τους ιδιαίτερους συναισθηματικούς της τόνους, ευτυχισμένους ή οδυνηρούς.

Με τη μνήμη-συνήθεια, διασχίζουμε χωρίς λάθος μια γνώριμη πόλη ενώ σκεφτόμαστε άλλα πράγματα. Με τη μνήμη-ανάμνηση ανακαλούμε στο μυαλό μας τις πρώτες μέρες της γνωριμίας μας μ’ αυτή την πόλη, όταν μας ήταν καινούργια και τη μελετούσαμε. Αυτή η ψυχολογική διάκριση μου φαίνεται ότι μπορεί να εφαρμοστεί στην πολιτική: στην ιστορική συνείδηση των δημοκρατικών χωρών, το παρελθόν του κομμουνισμού προσδιορίζεται από τη μνήμη-συνήθεια, ενώ του καπιταλισμού από τη μνήμη-ανάμνηση.

Όλα γίνονται λες και μόνον οι αποτυχίες, τα εγκλήματα και οι ανεπάρκειες της Δύσεως άξιζε να γραφούν στην ιστορία και το πιο περίεργο είναι ότι η ίδια η Δύση έχει αποδεχθεί αυτόν τον κανόνα. Τα βάσανα της «μεγάλης καπιταλιστικής καθιζήσεως» της δεκαετίας του ’30 συνεχίζουν να κυνηγούν τους ιστορικούς, τους δημοσιογράφους, τους πολιτικούς, τα σχολικά εγχειρίδια, σαν ανεξίτηλη κηλίδα του καπιταλιστικού συστήματος, παρά τα θαύματα που αυτό το σύστημα κατόρθωσε να επιτύχει στη συνέχεια πραγματοποιώντας την κοινωνία της αφθονίας, αφού ξεπέρασε και τη συμπληρωματική καταστροφή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντιθέτως ο φυσικός θάνατος δεκάδων εκατομμυρίων όντων, που προκλήθηκε από την άμεση και εκούσια δράση της κομμουνιστικής εξουσίας στην ΕΣΣΔ, την εποχή της υποχρεωτικής κολεκτιβοποιήσεως της οικονομίας από το 1929 μέχρι το 1934, δεν προκάλεσε παρά μια ασαφή εγγραφή στη δυτική ιστορική μνήμη και μάλιστα στην κατηγορία των αντικειμένων για έρευνα από τους πολυμαθείς. … Η οπερέτα εξάλλου διατίθεται σε κινεζική, κουβανική, βιετναμική, τανζανική, αλγερινή, ρουμανική, κ.λ.π. εκδοχή.

Jean-Francois Revel, Πως οι δημοκρατίες εξαφανίζονται

 (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΥΡΩΕΚΔΟΤΙΚΗ, 1984, σελ. 348-349)