Πολιτική ωριμότητα και Δημοκρατία

«Υπάρχουν φορές που τα λόγια πρέπει να χρησιμεύουνε για να καλύπτουνε τα γεγονότα. Τούτο όμως πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε κανένας να μην το παίρνει είδηση ή, κι αν το πάρει, πρέπει να υπάρχουν έτοιμες οι δικαιολογίες εκείνες που μπορούν αμέσως να προβληθούν».

                                                                                                             ΜΑΚΙΑΒΕΛΛΙ

«Οδηγίες στον Ραφαέλλο Τζιρόλαμι»

«Έστω δε ο λόγος ημών ναι ναι, ου ου· το δε περισσόν τούτων εκ του πονηρού εστίν»

ΜΑΤΘΑΙΟΣ Ε-57

Από το ημερολόγιο του Ν. Σ. Ρουμπάσωφ. Εικοστή μέρα στη φυλακή.

… Πριν από εκατόν πενήντα χρόνια, τη μέρα που πατήθηκε η Βαστίλη, η κούνια της Ευρωπαϊκής Ιστορίας, που έμνησκε στάσιμη τόσον καιρό άρχισε ξανά να αιωρείται. Είχε ξεφύγει από την τυραννία με κέφι και με μια φαινομενικά ανεμπόδιστη αδράνεια, είχε πετάξει πάλι κατά πάνω, στον γαλανό ουρανό της Ελευθερίας. Εκατό χρόνια ολόκληρα ανέβαινε όλο και περισσότερο στις σφαίρες του Φιλελευθερισμού και της Δημοκρατίας κι όμως, το βλέπεις, πόσο σταδιακά ο ρυθμός λιγόστεψε και η κούνια που έφθασε στο απόγειο ξανάρχισε να κατρακυλάει … Με όση ταχύτητα είχε όταν ανέβαινε τόση είχε και τώρα που έφερνε κείνους που είχανε σκαρφαλώσει πάνω της από την ελευθερία πίσω στην τυραννία και όποιοι τύχαινε να κυττάνε ακόμα κατά πάνω, αντί να γραπωθούνε γερά ζαλίζονταν και πέφτανε. …

Το ποσοστό της ατομικής ελευθερίας, που ένας λαός μπορεί να κατακτήσει και να διατηρήσει, εξαρτάται από το ποσοστό της πολιτικής του ωριμότητας. Η παλινδρόμηση που αναφέραμε πιο πάνω μοιάζει να δείχνει πως η πολιτική ωρίμανση των μαζών δεν ακολουθεί μια συνεχή ανοδική καμπύλη, σαν την ανάπτυξη του ατόμου, αλλά κυβερνάται από πιο περίπλοκους νόμους.

Η ωριμότητα των μαζών έγκειται στην ικανότητα τους να αναγνωρίσουν το δικό τους συμφέρον. Τούτο, όμως, προϋποθέτει μια κάποια κατανόηση της διαδικασίας παραγωγής και διανομής των αγαθών. Η ικανότητα ενός λαού για μια δημοκρατική διακυβέρνηση είναι, συνεπώς, ανάλογη προς τον βαθμό κατανόησης της δομής και λειτουργίας του όλου κοινωνικού συνόλου.

Εφ’ όσον όμως κάθε τεχνική βελτίωση δημιουργεί μια επιπλοκή στο οικονομικό σύστημα προξενεί επίσης την εμφάνιση νέων παραγόντων και συνδυασμών, τους οποίους οι μάζες για λίγο δεν μπορούνε να κατανοήσουνε. Κάθε άλμα τεχνικής προόδου άφηνε ένα βήμα πίσω του την αντίστοιχη πνευματική ανάπτυξη των μαζών και άρα προξενεί μια πτώση στο θερμόμετρο της πολιτικής τους ωριμότητας. Χρειάζονται δεκάδες χρόνια … για να προσαρμοστεί σταδιακά το νοητικό επίπεδο του λαού στην καινούργια τούτη κατάσταση πραγμάτων και να επαναποκτήσει την ίδια ικανότητα για αυτοδιοίκηση … Όταν το επίπεδο της μαζικής συνείδησης ταυτίζεται με την αντικειμενική κατάσταση πραγμάτων ακολουθεί αναπότρεπτα η κατάκτηση της Δημοκρατίας, είτε με ειρηνικά είτε με βίαια μέσα …

Το σφάλμα του θεωρητικού Σοσιαλισμού ήτανε πως πίστεψε ότι η στάθμη της μαζικής συνείδησης υψωνότανε σταθερά και ασταμάτητα. Γι’ αυτό και τα βρήκανε σκούρα όταν άρχισε τελευταία παλινδρόμηση του εκκρεμούς …

Η αντιπολίτευση έχει καθήκον και αρμοδιότητα να απευθύνεται στις μάζες μόνον όταν υπάρχει ωριμότητα. Όταν υπάρχει πνευματική ανωριμότητα αυτοί που επικαλούνται την «υψηλή κρίση του λαού» είναι δημαγωγοί. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η αντίδραση έχει δύο λύσεις: ή να καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα, χωρίς να μπορεί να βασίζεται στη μαζική υποστήριξη, ή με μια βουβή απελπισία να πηδήξει από την κούνια – «και να πεθάνει εν σιωπή».

Υπάρχει όμως και μια Τρίτη λύση, που κι αυτή δεν είναι λιγότερο συνεπής και που στη χώρα μας τουλάχιστον έχει διαμορφωθεί σε θεσμό: να αρνείσαι και να καταπιέζεις τις πεποιθήσεις σου όταν δεν υπάρχει δυνατότητα να τις υλοποιήσεις. Εφ’ όσον το μόνο ηθικό κριτήριο που αναγνωρίζουμε είναι η κοινωνική σκοπιμότητα, η δημόσια αποκήρυξη του ατομικού σου πιστεύω, για χάρη της παραμονής στις τάξεις του κόμματος, είναι φανερά πιο έντιμη από τον δονκιχωτισμό ενός μάταιου αγώνα.

Άρθουρ Καίστλερ, Το μηδέν και το άπειρο

(ΚΑΚΤΟΣ, 1974, σελ. 157-160)