Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα 1946 -1949 (1)

Η πολιτική κατάσταση

Στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής αναπτύχθηκε στη χώρα ένα πλατύ κίνημα εθνικής απελευθέρωσης. Επικεφαλής του κινήματος αυτοί ήταν οι αριστερές δυνάμεις, ενώ στις γραμμές του ανήκαν δημοκράτες διαφόρων τάσεων. … Να τι λέει σχετικά ένα απόσπασμα από γερμανική έκθεση με ημερομηνία 6-7-1943 και με τίτλο «Πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα από 4 Ιουνίου μέχρι 3 Ιουλίου 1943»:

«Ενενήντα τοις εκατό των Ελλήνων είναι σήμερα ομόφωνα εχθρικοί απέναντι των δυνάμεων του Άξονος και είναι έτοιμοι για ανοικτή εξέγερση. Το ΕΑΜ με τις μαχητικές του οργανώσεις είναι η κυρία βάση όλου του κινήματος αντιστάσεως εναντίον των δυνάμεων του Άξονος. Το μεγαλύτερο μέρος των ανταρτικών ομάδων είναι υποταγμένες σ’ αυτό. Από πολιτική άποψη κατέχει την ηγετική θέση και επειδή είναι πολύ δραστήριο και διαθέτει συντονισμένη ηγεσία, παρουσιάζει για τις δυνάμεις κατοχής το μεγαλύτερο κίνδυνο».

Το κίνημα αυτό, για να εξασφαλίσει το μάξιμουμ συνεργασίας και συντονισμού όλων των δυνάμεων εναντίον των Γερμανών, προχώρησε σε συμφωνία με την εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση (Σύμφωνο Λιβάνου). Τελικά το Δεκέμβριο τού 1944, 2 μήνες μετά την αποχώρηση των ναζιστικών δυνάμεων και την απελευθέρωση τής Ελλάδας, οι Άγγλοι και η Ελληνική Δεξιά ζήτησαν τον αφοπλισμό των αντιστασιακών στρατιωτικών οργανώσεων, ενώ η Αριστερά διαμαρτύρονταν ότι δεν παρέχονται εγγυήσεις για τη δημιουργία στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων εθνικού χαρακτήρα και όχι υποταγμένων στη Δεξιά. Έτσι τα πράγματα ωθούνται προς τη δεκεμβριανή ένοπλη σύγκρουση. Ωστόσο, η ηγεσία της Αριστεράς δεν έδειξε ευελιξία στη διάρκεια τής σύγκρουσης αυτής και δεν εκμεταλλεύτηκε την άφιξη τού Τσώρτσιλ στην Αθήνα για μια έγκαιρη συμβιβαστική λύση. Το αποτέλεσμα είναι η επικράτηση των αγγλικών στρατευμάτων στην Αθήνα και η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας το Μάρτιο τού 1945. Αλλά να πώς περιγράφονται τα πιο πάνω γεγονότα στο βιβλίο Ν. Svoronos: Histoire de la Grece moderne, Presses Universitaires de France, 1964.

«Ωστόσο με το πλησίασμα τής ’Απελευθέρωσης γίνονται καινούργιες προσπάθειες για συμφωνία ανάμεσα στα δυό στρατόπεδα. Ήδη τον Αύγουστο τού 1943 το ΕΑΜ, τα παλιά πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, ή Ε.Κ.Κ.Α. και ο Ε.Δ.Ε.Σ. δηλώνουν ότι το καθεστωτικό ζήτημα, μια από τις κύριες αιτίες τής σύγκρουσης, πρέπει να ρυθμιστεί μετά την Απελευθέρωση με ένα δημοψήφισμα. Ή λύση αυτή γίνεται δεκτή από το βασιλιά και την κυβέρνησή του. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε όλες τις πολιτικές αποχρώσεις συνεχίζονται και, υστέρα από μερικές δυσκολίες, καταλήγουν στη συμφωνία του Λιβάνου (Μάιος 1944) και στο σχηματισμό μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας πού μεταφέρεται στη Νεάπολη.

Παρ’ όλα αυτά η Διάσκεψη του Κεμπέκ ανάμεσα στο Ρούζβελτ και τον Τσώρτσιλ εξουσιοδοτεί τη Μεγάλη Βρετανία (ή οποία κατά τα φαινόμενα αισθάνονταν ότι είχε τη συγκατάθεση του Στάλιν) να στείλει στην Αθήνα, μετά την Απελευθέρωση, ένα εκστρατευτικό σώμα «για να σώσει τη χώρα από την αναρχία». Εντούτοις, για την καταδίωξη των γερμανικών δυνάμεων το ΕΑΜ υπογράφει τη συμφωνία τής Γκαζέρτας (Σεπτ. 1944), σύμφωνα με την οποία ο ΕΛΑΣ απέχει από την κατάληψη της Αθήνας και δέχεται την αποβίβαση των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.

Τον ’Οκτώβριο του 1944, η γρήγορη προώθηση των ρωσικών στρατευμάτων προς τα Βαλκάνια υποχρεώνει τούς Γερμανούς να αποσυρθούν από την Ελλάδα. Στις 12 ’Οκτωβρίου ή ’Αθήνα και ο Πειραιάς απελευθερώνονται, και στις 14 μια βρετανική ταξιαρχία υπό τη διοίκηση του στρατηγού Σκόμπυ πού αναλαμβάνει επίσης τη διοίκηση όλων των συμμαχικών δυνάμεων, φθάνει στην Ελλάδα, ακολουθούμενη μερικές μέρες αργότερα από την ελληνική κυβέρνηση. Ενώ οι Γερμανοί δεν είχαν ακόμη εκκενώσει την Ελλάδα, ενώ ή Κρήτη ήταν πάντοτε κατεχόμενη και ο πόλεμος συνεχίζονταν, ο Σκόμπυ απαιτεί τον αφοπλισμό του αντάρτικου στρατού πριν από τις 10 Δεκεμβρίου. Οι υπουργοί του ΕΑΜ παραιτούνται και ο ΕΛΑΣ, αρνούμενος να διαλυθεί, αντιστέκεται στους Άγγλους και στα βασιλικά στρατεύματα πού έφθασαν στο μεταξύ στην Ελλάδα (3 Δεκεμβρίου). ’Επί ένα μήνα και πάνω γίνονται μάχες στην Αθήνα. Ο Τσώρτσιλ έρχεται προσωπικά στην Ελλάδα και προσπαθεί μάταια για έναν κατευνασμό. Η συμφωνία τής Βάρκιζας (12 Φεβρουάριου 1945), πού έχει την εγγύηση τής βρετανικής κυβέρνησης και προβλέπει τον εκδημοκρατισμό του στρατού, των σωμάτων ασφαλείας και τη δημιουργία των απαραίτητων όρων για να προχωρήσει ή χώρα το γρηγορότερο σε εκλογές και σε ένα δημοψήφισμα, βάζει τέρμα σ’ αυτή την πρώτη σύγκρουση».

Στις αρχές του 1946 προκηρύχθηκαν κοινοβουλευτικές εκλογές για το Μάρτιο της ίδιας χρονιάς. Ήταν βέβαιο πως οι εκλογές αυτές θα γίνονταν μέσα σε συνθήκες πού δεν εξασφάλιζαν την ελεύθερη έκφραση της λαϊκής θέλησης. Πραγματικά, μέσα στη χώρα υπάρχει εξαιρετικά ανώμαλη κατάσταση, ένας σημαντικός αριθμός καταδιωκόμενων οπαδών τής Αριστεράς καταφεύγει στα βουνά και γενικά εμποδίζεται η ελεύθερη πολιτική δραστηριότητα των δημοκρατικών κομμάτων, σε αντίθεση προς όσα προέβλεπε ή συμφωνία τής Βάρκιζας.

Σχετικά με το πως εφαρμόστηκε στην πράξη αυτή ή συμφωνία, να τι αναφέρουν στο γνωστό υπόμνημα πού συνέταξαν στις 5 Ιουνίου 1945 οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων του Κέντρου Σοφούλης, Καφαντάρης, Τσουδερός και Πλαστήρας:

«Η τρομοκρατία η επιβληθείσα μετά τα γεγονότα του Δεκεμβρίου υπό τής άκρας Δεξιάς εις ολόκληρον την χώραν επεκτείνεται καθημερινώς. ’Έλαβε μίαν ανάπτυξιν και μίαν έκταση, αι οποίαι καθιστούν αδύνατον την ζωήν των μη βασιλοφρόνων πολιτών και αποκλείουν και την ιδέα ακόμη προσφυγής εις ελεύθερον δημοψήφισμα ή εις εκλογάς. Αι τρομοκρατικαί οργανώσεις της άκρας Δεξιάς, αι κυριώτεραι των οποίων έξωπλίσθησαν εν μέρει υπό των Γερμανών και είχον ποικιλοτρόπως συνεργασθή μετ’ αυτών, όχι μόνον ούτε αφωπλίσθησαν, ούτε εδιώχθησαν, αλλά επί πλέον συνεμάχησαν ανοικτά με τα όργανα τής τάξεως προς τον σκοπόν πλήρους καταπνίξεως πάσης δημοκρατικής σκέψεως».

Μετά τη δεκεμβριανή αντίσταση και τη στρατιωτική νίκη των βρετανικών δυνάμεων στην Αθήνα, τα πιο καθυστερημένα στρώματα τού πληθυσμού έχασαν την εμπιστοσύνη τους στη δυνατότητα εγκατάστασης ενός νέου ανεξάρτητου λαϊκού καθεστώτος. Ωστόσο ή Αριστερά ανακτούσε έδαφος στις πόλεις και στην ύπαιθρο και τα συνδικάτα ήταν ήδη κάτω από αριστερό έλεγχο. Μπορούσε να υπολογίσει κανείς ότι παρά την τρομοκρατία και τις ανελεύθερες εκλογές, τουλάχιστο ένα 30 τα εκατό των εκλογέων θα ψήφιζαν την Αριστερά.

Κώστας Φιλίνης, Θεωρία των Παιγνίων και Πολιτική Στρατηγική, (Το ανέκδοτο κεφάλαιο Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα 1946-1949) 

(ΘΕΜΕΛΙΟ, 2008)