Ο καπιταλισμός μπορεί να είναι υγιής

Πρόσφατα έδωσα στην Οξφόρδη μια διάλεξη με θέμα τον «υγιή καπιταλισμό». Πέντε χρόνια μετά το ξέσπασμα της χειρότερης χρηματοπιστωτικής κρίσης εδώ και πολλές δεκαετίες είναι εύκολο να κοροϊδεύει κανείς τον καπιταλισμό. Το σύστημα τέθηκε εκτός ελέγχου οδηγώντας σε χρέη, ανεργία και συρρικνούμενες οικονομίες. Γι’ αυτό ακριβώς ο κόσμος χρειάζεται τον υγιή καπιταλισμό. Στον προσδιορισμό του «υγιής» περιλαμβάνεται το σθένος, η ευημερία και η ανθεκτικότητα. Ο κρατικός σοσιαλισμός σίγουρα δεν μπορεί, γι’ αυτό και η πρακτική εναλλακτική λύση είναι να μεταρρυθμίσουμε τον καπιταλισμό αντί να τον πετάξουμε στα σκουπίδια.

Πώς όμως μπορεί να μεταρρυθμιστεί; Η συμβατική άποψη είναι ότι το πρόβλημα εντοπίζεται στην υπερβολική ελευθερία. Πρόκειται για λανθασμένη διάγνωση. Τα περισσότερα από τα προβλήματα που αποκαλύφθηκαν στη διάρκεια της κρίσης προκλήθηκαν από τη διαστρέβλωση της ιδέας της ελεύθερης επιχειρηματικότητας και όχι από την υπερβολική ελευθερία.

Η πρώτη πάθηση ήταν η συνήθεια του Αλαν Γκρίνσπαν να μειώνει τα επιτόκια δανεισμού με το πρώτο σημάδι προβλήματος. Επικράτησε η αντίληψη ότι αφότου η αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα πάντοτε θα σώζει την παρτίδα, τότε έχει νόημα η ανάληψη ρίσκων. Ο φόβος υποχώρησε και η απληστία αφέθηκε να προχωρήσει ακάθεκτη. Η φυσική ισορροπία ενός υγιούς οργανισμού είχε διαταραχθεί. Οι κεντρικοί τραπεζίτες πρέπει να αμβλύνουν τα εντονότερα προβλήματα που εμφανίζονται στη διάρκεια του οικονομικού κύκλου, αλλά είναι ζωτικής σημασίας σε αυτή τους την προσπάθεια να μην προκαλούν περισσότερα. Πρέπει να διαθέτουν πείρα για να αναγνωρίζουν τις οικονομικές φούσκες και το θάρρος να τις σπάνε.

Η δεύτερη πάθηση του συστήματος προκλήθηκε από την υπερβολική προθυμία να διασώσουμε τις χρεοκοπημένες τράπεζες. Σε μια εύρυθμη ελεύθερη αγορά οι επενδυτές υφίστανται τις συνέπειες κακών επιλογών. Αν μια τράπεζα βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής, οι μέτοχοι θα τα χάσουν όλα και όσοι έχουν αγοράσει ομόλογά της θα υποστούν απώλειες. Ωστόσο, με την εξαίρεση της Lehman Brothers οι ομολογιούχοι διασώθηκαν αντί να δώσουν οι ίδιοι χρήματα. Ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που λειτουργεί σωστά πρέπει να επιτρέπει τον θάνατο των παλιών κυττάρων και τη γέννηση νέων. Το μήνυμα που εκπέμπεται, ότι δηλαδή δεν θα τιμωρηθούν όσοι αναλαμβάνουν τρελά ρίσκα, ενθαρρύνει την ανάληψη ακόμη περισσότερων ρίσκων.

Η τρίτη πάθηση του συστήματος προκλήθηκε από τα «μονά-ζυγά, δικά μου» στοιχήματα που μπορούσαν να βάζουν τραπεζίτες και επενδυτές την περίοδο της οικονομικής ανόδου. Αν όλα εξελίσσονταν καλά, έβγαζαν περιουσίες. Αν όλα κατέρρεαν, τις ζημίες πλήρωναν οι φορολογούμενοι. Τέτοια ιδιωτικοποίηση των κερδών και κοινωνικοποίηση των ζημιών δεν είναι υγιής καπιταλισμός. Είναι μια καρικατούρα της ελεύθερης αγοράς.

Η τέταρτη πάθηση προκλήθηκε από στρεβλώσεις στο φορολογικό σύστημα. Η πλέον διαβόητη είναι η δυνατότητα που έχουν ο εταιρείες να αφαιρούν από τα φορολογούμενα κέρδη το κόστος των επιτοκίων που πληρώνουν, ενώ συνήθως δεν εξαιρείται η καταβολή μερισμάτων. Πρόκειται για κίνητρο προς τις εταιρείες να προχωρήσουν σε μόχλευση, όπως και έγινε κατά κόρο στην περίοδο της φούσκας. Οι επιχειρηματίες και οι τραπεζίτες δεν πρέπει ποτέ να λησμονούν ότι ο καπιταλισμός εξαρτάται από τη συγκατάθεση του λαού.

Η πρόκληση είναι να καταδείξουμε πως ο καπιταλισμός μπορεί να είναι υγιής. Θα απαιτηθούν όμως αλλαγές τόσο στις δομές όσο και στη νοοτροπία.

Hugo Dixon, Reuters Breakingviews

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 30/10/2012