Η θεωρία των μακροχρόνιων οικονομικών κύκλων

Σχετικά με το θέμα των οικονομικών κύκλων, ήδη από το 1912, ο Σουμπέτερ ισχυριζόταν πως η ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας οφειλόταν στις ανισορροπίες που επέφερε η καινοτομία. Η ισορροπία δεν μπορεί παρά να αναλογεί σε μια στάσιμη οικονομία. Βασικά χαρακτηριστικά, όμως, των καπιταλιστικών οικονομιών είναι ο δυναμισμός τους, το γεγονός πως δεν παραμένουν ποτέ στάσιμες. Η καινοτομία είναι το στοιχείο εκείνο που προκαλεί ανισορροπία και που, ταυτόχρονα, τις κάνει να προχωρούν μπροστά. Υπενθυμίζουμε ότι η βιομηχανική επανάσταση περιγράφηκε σαν μια σειρά από αποκατεστημένες ανισορροπίες. Σύμφωνα με τον Σουμπέτερ, η καινοτομία θα πρέπει να χρηματοδοτείται προτού ο επιχειρηματίας αποκομίσει κέρδη απ’ αυτήν. Η χρηματοδότηση αυτή συνήθως εξασφαλίζεται από την πίστωση που παρέχουν οι τράπεζες. Όσο για τις ίδιες τις καινοτομίες, αυτές εφαρμόζονται από τον ένα κλάδο στον άλλο, γεννώντας νέες καινοτομίες. Είναι προφανές ότι, στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, οι κίνδυνοι είναι πολλοί αφού τίποτε δεν είναι λίγο προβλέψιμο από τις πιθανότητες που έχει κάποια καινοτομία να επιτύχει […]

Στο σύγγραμμα του Επιχειρηματικοί Κύκλοι (1939), ο Σουμπέτερ στράφηκε σε μια πιο μακροσκοπική θεώρηση. Υποστήριζε πως αν κανείς παρακολουθήσει την οικονομική συγκυρία σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, θα διακρίνει ένα συνδυασμό από τρία είδη κύκλων. Οι κύκλοι Κίτσιν (διάρκειας σαράντα μηνών) αντιστοιχούν στις κινήσεις των αποθεμάτων. Περιέχονται μάλιστα στο εσωτερικό των κύκλων Ζιγκλάρ [από το όνομα του Γάλλου οικονομολόγου Κλεμέν Ζιγκλάρ (1819-1905) ο οποίος για πρώτη φορά εντόπισε την ύπαρξή τους] οι οποίοι μέχρι τότε είχαν μονοπωλήσει σχεδόν το ενδιαφέρον των οικονομολόγων. Αυτοί διαρκούν κατά μέσο όρο γύρω στα δέκα χρόνια και συνήθως αποδίδονται στις κινήσεις κεφαλαίου που προκαλούν οι παραγωγικές επενδύσεις. […] Η ιδέα που διέπει τις περισσότερες αναλύσεις των κύκλων είναι ότι οι επενδύσεις υπερβαίνουν πάντοτε τους αρχικούς στόχους καθιστώντας αναπότρεπτη κάποια διορθωτική κίνηση, ενώ σε κάποιες άλλες περιπτώσεις μπορεί να ξεσπάσει έκρηξη κερδοσκοπίας οπότε η διορθωτική κίνηση θα είναι ακόμη ισχυρότερη. Εν κατακλείδι, δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη χωρίς αυτή την υπέρβαση, και η ιστορία της καπιταλιστικής οικονομίας παρουσιάζει συνέχεια τέτοιες διακυμάνσεις.

Ο Σουμπέτερ στην ουσία επαναδιατύπωσε και εμβάθυνε τις θέσεις ενός Ρώσου οικονομολόγου του Νικολάι Κοντράτιεφ (1892-1931) ο οποίος πίστευε ότι είχε ανακαλύψει την ύπαρξη μακροχρόνιων διακυμάνσεων της οικονομικής δραστηριότητας, κύκλων διάρκειας σαράντα περίπου ετών οι οποίοι περιέχουν τους κύκλους Ζιγκλάρ. Ο Σουμπέτερ υποστήριζε πως οι μακροχρόνιοι αυτοί κύκλοι αντιστοιχούν στις σημαντικότερες καινοτομίες. […]

Ο Σουμπέτερ δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα ακριβής στη χρονολόγηση του κύκλου Κοντράτιεφ. […] Παρά τις ενστάσεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς, θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τους εξής κύκλους: o 1^ος κύκλος Κοντράτιεφ (1785-1845) αντιστοιχεί στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση, κύρια χαρακτηριστικά της οποίας ήταν η υδραυλική ενέργεια, η κλωστοϋφαντουργία και η σιδηρουργία. Ο 2^ος κύκλος Κοντράτιεφ (1845-1900) αντιστοιχεί στην εποχή του ατμού, του σιδηροδρόμου και του χάλυβα. Ο 3^ος κύκλος Κοντράτιεφ (1900-1950) χαρακτηρίζεται από την ηλεκτρική ενέργεια, τη χημική βιομηχανία και τον κινητήρα εσωτερική καύσης. Ο 4^ος κύκλος (1950-1990) επέδειξε την πετροχημική βιομηχανία, την ηλεκτρονική και την αεροναυπηγική. Συχνά λέγεται πως το 1990 ξεκίνησε ο 5^ος κύκλος του Κοντράτιεφ ο οποίος αντιστοιχεί στην εξέλιξη των ψηφιακών δικτύων, του λογισμικού και των καινούργιων μέσων μαζικής επικοινωνίας. Ο κύκλος αυτός αναμένεται να κλείσει γύρω στο 2020. Ωστόσο, δεν θα πρέπει κανείς να παίρνει κατά γράμμα τις προβλέψεις που προκύπτουν μέσα από αυτή τη θεωρία, μιας και δεν βασίζονται σε αδιάσειστα στατιστικά στοιχεία. Παρ’ όλο αυτή η υπόθεση των κύκλων μας προσφέρει χρήσιμες τάξεις μεγέθους. […] οι κύκλοι Κοντράτιεφ γίνονται όλο και πιο σύντομοι όσο διαδέχονται ο ένας τον άλλον. Ο 1^ος διήρκεσε εξήντα χρόνια. Οι επόμενοι διαρκούν, αντίστοιχα, πενήντα πέντε, πενήντα, σαράντα και τριάντα χρόνια, φαινόμενο που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «Επιτάχυνση της Ιστορίας».

Claude Jessua, Ο καπιταλισμός

(ΤΟ ΒΗΜΑγνώση, 2007, σελ. 52-55)