Οι φροϋδικές παραδρομές

Η ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής έγινε ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία του Φρόυντ. Ασχολείται με τη γνωστή «φροϋδική παραδρομή», δηλαδή με τα «σαρδάμ», τα γλωσσικά ολισθήματα, τις προφορικές και γραπτές παραδρομές, τη λανθάνουσα ανάκληση ονομάτων, τη λήθη των προθέσεων και άλλα λάθη. Σε αυτό, ο Φρόυντ υποστηρίζει την άποψη ότι τέτοια λάθη ή «παραπραξίες», είναι αποτέλεσμα παρεμβολής απωθημένων ασυνείδητων σκέψεων. Ως απλό παράδειγμα παρατίθεται ένα περιστατικό που αναφέρει ο Γιουνγκ:

Ένας κύριος Υ ερωτεύτηκε μια γυναίκα, αλλά δεν είχε ανταπόκριση και λίγο αργότερα αυτή παντρεύτηκε ένα κύριο Χ. Μετά ο κύριος Υ, παρόλο που γνώριζε πολύ καιρό τον κύριο Χ και επιπλέον είχε επιχειρηματικές συναλλαγές μαζί του, ξεχνούσε συνέχεια το όνομά του, έτσι ώστε αρκετές φορές έπρεπε να ρωτήσει άλλους πιο ήταν, όταν ήθελε να μιλήσει με τον κύριο Χ.

Εξίσου εύκολο είναι να ερμηνεύσουμε το ακόλουθο παράδειγμα μιας παραδρομής στο γραπτό λόγο:

Ένας αμερικανός που ζει στην Ευρώπη και είχε εγκαταλείψει την γυναίκα του κάτω από άσχημες συνθήκες, ένιωσε ότι  θα μπορούσε να συμφιλιωθεί μαζί της και της ζήτησε να διασχίσει τον Ατλαντικό και να τον συναντήσει μια συγκεκριμένη ημερομηνία.  «Θα ήταν μια χαρά», έγραψε, αν ερχόσουν με το Μαυριτανία όπως εγώ». Ωστόσο δεν τόλμησε να στείλει το γράμμα που περιείχε αυτή την πρόταση. Προτίμησε να το γράψει πάλι. Γιατί δεν ήθελε να παρατηρήσει ότι έπρεπε να διορθώσει το όνομα του πλοίου. Στην αρχή είχε γράψει Λουζιτανία.

Το Λουζιτανία είχε βυθιστεί στις ακτές της Ιρλανδίας από ένα γερμανικό υποβρύχιο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

[….]

Ο Σεμπαστιάνο Τιμπαράνο έγραψε ένα βιβλίο, Το Φροϋδικό Ολίσθημα, στο οποίο επέκρινε τον Φρόυντ, γιατί δεν λάμβανε υπόψη ότι πολλές παραδρομές είναι το είδος των σφαλμάτων με τα οποία είναι εξοικειωμένοι όλοι οι συγγραφείς: η επανάληψη ή η παράλειψη λέξεων, επειδή οι σκέψεις του γράφοντος προτρέχουν του γραπτού λόγου κ.λπ. Στην ανασκόπηση αυτού του βιβλίου, ο ψυχαναλυτής Τσαρλς  Ράικροφτ προσθέτει μια κριτική που έγινε για πρώτη φορά από τον Γιουνγκ  σε σχέση με τον ελεύθερο συνειρμό. Πολλές ερμηνείες λαθών από τον Φρόυντ βασίζονται στο σύνολο τον συνειρμών που κάνει το υποκείμενο σχετικά με τις καταστάσεις που αφορούν το λάθος. Οι συνειρμοί αυτοί  συνιστούν ένα οπωσδήποτε αρνητικό υλικό –όχι πάντα σεξουαλικό, όπως θα περίμενε κάποιος από τις θεωρίες του- από σκέψεις ζήλιας, προσωπικής ανέλιξης, προκαταλήψεις ή και εχθρότητας, που είναι μη αποδεκτές στο άτομο το οποίο προβάλλει τους εν λόγω συνειρμούς. Όπως γνωρίζει οποιοσδήποτε που έχει ειλικρινά πειραματιστεί με τον ελεύθερο συνειρμό, η τεχνική αναπόφευκτα και γρήγορα φέρνει στο νου θέματα για τα οποία κάποιος είναι συναισθηματικά ανήσυχος. Όπως επισημαίνει ο Ραικροφτ, το να φθάσει κάποιος στο «“σημαντικό υλικό”  δεν αποτελεί απόδειξη ότι το σημείο εκκίνησης προκλήθηκε -υπό οποιαδήποτε έννοια- από αυτό».

Antony Storr, Φρόυντ: όλα όσα πρέπει να γνωρίζεται

(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, 2006, σελ. 95-99)