Αριστοτέλης: φιλοσοφική και κοινή έννοια της ευτυχίας

Εκ πρώτης όψεως ο αριστοτελικός ορισμός της «ευδαιμονίας» σχετίζεται ελάχιστα με την κοινή έννοια της ευτυχίας, στην οποία σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν η ευχαρίστηση, η ηδονή και η κατοχή εξωτερικών αγαθών (Ρητορική 1360b 14 κ.ε.). ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι ο ορισμός του της ευτυχίας ενσωματώνει αυτούς τους παράγοντες. Δεν αμφισβητεί πουθενά το γεγονός ότι η ηδονή συμπεριλαμβάνεται στην ευτυχισμένη ζωή, αλλά, αυτή η πτυχή πρέπει να ικανοποιείται από το είδος της ηδονής που αποκομίζει ο ενάρετος από την ενάρετη δραστηριότητά του (Ηθικά Νικομάχεια 1099a 7 κ.ε.)· […] Στα εξωτερικά αγαθά αποδίδονται δύο διαφορετικές αλλά υποδεέστερες λειτουργίες. Σύμφωνα με την πρώτη, χρησιμεύουν ως εργαλεία ή βοηθητικά μέσα των αρετών (Ηθικά Νικομάχεια 1099a 32 κ.ε.)· όποιος για παράδειγμα, δεν έχει κάτι να δωρίσει, αδυνατεί να εφαρμόσει την αρετή της γενναιοδωρίας. Η δεύτερη λειτουργία προϋποθέτει τη διάκριση ευτυχίας και τέλειας ευτυχίας: όποιος στερείται συγκεκριμένα αγαθά, ή οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο, δεν μπορεί να είναι εντελώς ευτυχισμένος  (Ηθικά Νικομάχεια 1099b 2 κ.ε.).

Ένα επιπλέον σημείο διάστασης προς την κοινή έννοια της αρετής ανακύπτει στον βαθμό που αυτή εκτιμά ιδιαιτέρως εκείνες τις αρετές που εξυπηρετούν την ευημερία άλλου, θυσιάζοντας ταυτόχρονα το προσωπικό συμφέρον (Ρητορική 1336b 3 κ.ε.)· διαγράφεται έτσι μια σύγκρουση μεταξύ της επιδιωκόμενης προσωπικής ευτυχίας και της εφαρμογής των αλτρουιστικών αρετών. Ο Αριστοτέλης όμως θεωρεί ότι αυτή η σύγκρουση αμβλύνεται στο επίπεδο της φιλοσοφικής ηθικής. Πρώτον, η επιδίωξη της καλώς νοούμενης ευδαιμονίας ως μακροπρόθεσμου και μελετημένου συμφέροντος διακρίνεται αυστηρά από την πρόσκαιρη ιδιοφέλεια σε βάρος άλλων· δεύτερον η φιλοσοφικά μελετημένη έννοια της ευδαιμονίας αναγνωρίζει ότι, έως κάποιο βαθμό, η ευημερία του ατόμου συνδέεται άρρηκτα με την ευημερία της κοινότητας και ιδίως ορισμένων κοντινών του προσώπων· τρίτον οι αρετές που νοούνται ως εξαιρετικότητα (αρετή) της ανθρώπινης ψυχής, δεν αποτελούν μόνον όργανα για την προώθηση της προσωπικής ή της αλλότριας ευημερίας αλλά και ουσιώδες συστατικό τμήμα της ευδαιμονίας που αξίζει να επιδιώκεται αυτό καθ’ αυτό.

Christof Rapp, Εισαγωγή στον Αριστοτέλη

(Εκδόσεις οκτώ, 2012, σελ. 27-28)