Λαϊκισμός

Το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον διοργάνωσε στις 17-18 Φεβρουαρίου 2012 ένα σεμινάριο για τον λαϊκισμό, υπό την εποπτεία του καθηγητή Jan-Werner Müller. Επειδή υπήρξε το φαινόμενο που κατεξοχήν κυριάρχησε στις δύο πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις, σταχυολογούμε με κάποια δόση αυθαιρεσίας ορισμένα συμπεράσματα από τις εισηγήσεις του σεμιναρίου, μέρος των οποίων δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Letras Libres, τχ. 127 (Απρίλιος 2012):

1. Ο λαϊκισμός δεν έχει χρώμα: διατρέχει όλο το πολιτικό φάσμα από τον Ούγκο Τσάβες ως το αμερικανικό Tea Party, χαρακτηρίζεται από σωτηριολογική ρητορική, προτείνει «διακυβεύματα» και καλεί συμβολικά τον δημόσιο χώρο στα όπλα για την αντιμετώπιση ενός «θανάσιμου», εσωτερικού ή εξωτερικού, εχθρού.

2. Δεν υπάρχει λαϊκισμός από τα κάτω. Ο λαϊκισμός ξεκινά πάντοτε από τις πολιτικές ηγεσίες, οι οποίες παρουσιάζουν με χονδροειδή και απλουστευτικό τρόπο τις διαφορές μεταξύ των αντιπάλων στρατοπέδων, θέτοντας από τη μια μεριά τον «απλό λαό» κι από την άλλη τη «διεφθαρμένη ελίτ», η οποία και φέρει αποκλειστικά την ευθύνη για ό,τι κακό συμβαίνει στη χώρα. Εννοείται πως ο λαϊκιστής ηγέτης εκφράζει πάντα τη vox populi.

3. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερώτημα που θέτει ο Cas Mudde αν ο λαϊκισμός αποτελεί ένα στρατήγημα, μια τεχνική σαγήνευσης των μαζών ή αν ο λαϊκιστής πιστεύει πραγματικά αυτά που λέει. Ανάλογο ενδιαφέρον έχει η σχέση του με τη δημοκρατία: ενώ οι Ευρωπαίοι μελετητές κατά κανόνα θεωρούν τον λαϊκισμό αντιδημοκρατικό φαινόμενο και το ερμηνεύουν με όρους ψυχολογικούς ως ένδειξη παθολογίας του πολιτεύματος, στις ΗΠΑ θεωρείται γέννημα του πολιτεύματος, μια όψη του καθ’ υπερβολήν. Γι’ αυτό, άλλωστε, πολλοί πιστεύουν ότι ο λαϊκισμός είναι γνώρισμα καθαρά της νεωτερικότητας και δεν ταυτίζεται με την κυρίαρχη στην αρχαία Αθήνα δημαγωγία (Enrique Krauze, Cas Mudde, John P. Mccormick), γιατί στη δεύτερη η άμεση συμμετοχή στις διαδικασίες και η εύκολη πρόσβαση στην εξουσία δεν ευνοούσε την ανεδαφική κι ανορθολογική προσφορά μαγικών συνταγών και εύκολων μες στην προχειρότητά τους λύσεων που χαρακτηρίζουν τη σημερινή του άποψη.

5. Ο λαϊκισμός συνδέεται επίσης με την επιστροφή στο προσκήνιο του πειρασμού του αυταρχισμού, ο οποίος εμφανίζεται εξίσου ισχυρός στα ακροδεξιά και τα ακροαριστερά κόμματα, οδηγώντας στη διατύπωση απόλυτων θέσεων και καταργώντας ουσιαστικά τον δημόσιο διάλογο. Ο σύγχρονος λαϊκισμός τρέφεται από τα αδιέξοδα της κρίσης, προϋποθέτει τους «αγανακτισμένους», βασίζεται στη λήθη: οι νεότεροι ψηφοφόροι, που κατεξοχήν στρέφονται σε λύσεις ριζοσπαστικές, δεν έχουν ζήσει ούτε τον ναζισμό ούτε τον σταλινισμό (Guy Sorman). Το γεγονός αυτό υποδηλώνει κάτι χειρότερο: ότι επιλέγουμε τη δημοκρατία μόνο για τη διοικητική αποτελεσματικότητά της (εργαλειακή αντιμετώπιση) κι όχι επειδή πιστεύουμε αληθινά στις αρετές της.

Δημήτρης Αγγελής

Πηγή: www.frear.gr