Ο καλύτερος από όλους τους πιθανούς κόσμους

Όταν ο ορθολογιστής φιλόσοφος του δεκάτου εβδόμου αιώνα Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτζ είπε: «Αυτός είναι ο καλύτερος απ’ όλους τους πιθανούς κόσμους», έκανε τον εαυτό του αντικείμενο ανελέητης γελοιοποίησης. Όλα ξεκίνησαν τον επόμενο αιώνα με τον Καντίντ, την πολύ αστεία νουβέλα του Βολταίρου με ήρωα έναν καλοσυνάτο νεαρό (Καντίντ) και το φιλοσοφικό του μέντορα, το Δρ Πανγκλός (η εκδοχή του Βολταίρου για τον Λάιμπνιτζ). Στα ταξίδια του, ο νεαρός Καντίντ έρχεται αντιμέτωπος με μαστιγώματα, άδικες εκτελέσεις επιδημίες, και ένα σεισμό στα πρότυπα του σεισμού της Λισσαβόνας το 1755, ο οποίος είχε ισοπεδώσει την πόλη. Τίποτα, ωστόσο, δεν μπορεί να διαταράξει την άποψη του Δρ. Πανγκλός ότι: «Τα πάντα γίνονται για το καλύτερο σ’ αυτό τον καλύτερο απ’ όλους τους πιθανούς κόσμους». […]

Δύο αιώνες αργότερα, το μιούζικαλ Καντίντ, το οποίο έγραψε το 1956 ο Λέοναρντ Μπέρνσταιν, προσέθεσε νέα στοιχεία στο ανέκδοτο. Το πιο γνωστό της παράστασης: «Ο Καλύτερος απ’ Όλους τους Πιθανούς Κόσμους», βάζει τον Πανγκλός και τους υπόλοιπους ηθοποιούς να τραγουδήσουν τους στίχους του Ρίτσαρντ Ουίλμπουρ οι οποίοι υμνούν τον πόλεμο ως μια μεταμφιεσμένη ευλογία, επειδή μας ενώνει όλους –ως θύματα. […]

Αστεία πράγματα –αλλά δυστυχώς, όλα τους παρερμηνεύουν τη θέση του Λάιμπνιτζ. Ο Λάιμπνιτζ ήταν ένας ορθολογιστής, μια φιλοσοφική έννοια που χαρακτηρίζει εκείνον που πιστεύει ότι η λογική έχει το προβάδισμα επί άλλων τρόπων απόκτησης της γνώσης (σε αντίθεση, για παράδειγμα, με ένα εμπειριστή, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι αισθήσεις είναι το βασικό μονοπάτι προς τη γνώση). Ο Λάιμπνιτζ κατέληξε στην άποψή του ότι αυτός είναι ο καλύτερος από όλους τους πιθανούς κόσμους υποστηρίζοντας με τη λογική και μόνο ότι:

1.     Δεν θα υπήρχε καθόλου κόσμος αν ο Θεός δεν είχε επιλέξει να δημιουργήσει έναν κόσμο.

2.    Η «αρχή της επαρκούς λογικής» λέει ότι όταν υπάρχει παραπάνω από μια εναλλακτική πρέπει να υπάρχει κάποια εξήγηση για το λόγο για τον οποίο ισχύει η μια και όχι η άλλη.

3.   Στην περίπτωση της επιλογής του Θεού να δημιουργήσει ένα συγκεκριμένο κόσμο, η εξήγηση αναγκαστικά πρέπει να βρεθεί στις ιδιότητες του ίδιου του θεού, εφόσον εκείνη την εποχή δεν υπήρχε τίποτα άλλο.

4.   Επειδή ο Θεός είναι πανίσχυρος και ηθικά τέλειος, πρέπει να δημιούργησε τον καλύτερο δυνατό κόσμο. Αν το σκεφτείτε, κάτω από τις συνθήκες ήταν ο μοναδικός δυνατός κόσμος. Καθώς είναι πανίσχυρος και ηθικά τέλειος, ο θεός δε θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει έναν κόσμο που δε θα ήταν ο καλύτερος.

Ο Βολταίρος, ο Μπερνστάιν, […] όλοι τους σατιρίζουν αυτό που πιστεύουν ότι είναι το νόημα του Λάιμπνιτζ: «Τα πάντα είναι μια χαρά». Αλλά ο Λάιμπνιτζ δεν πίστευε ότι δεν υπάρχει κακό στον κόσμο. Απλά πίστευε ότι αν ο Θεός είχε δημιουργήσει τον κόσμο με κάποιον άλλο τρόπο τότε θα είχε καταλήξει σε ακόμα μεγαλύτερο κακό.

Ευτυχώς, έχουμε κάνα δύο ανέκδοτα που πράγματι ρίχνουν φως στη φιλοσοφία του Λάιμπνιτζ.

Ένας αισιόδοξος πιστεύει ότι αυτός είναι ο καλύτερος από όλους τους πιθανούς κόσμους. Ένας απαισιόδοξος φοβάται ακριβώς αυτό.

Το ανέκδοτο υπονοεί ότι αισιόδοξος εγκρίνει την ιδέα ότι αυτός είναι ο καλύτερος από όλους τους πιθανούς κόσμους, ενώ ο απαισιόδοξος όχι. Από την ορθολογική πλευρά του Λάιμπνιτζ, ο κόσμος απλά είναι αυτό που είναι· το ανέκδοτο αποσαφηνίζει την προφανή αλήθεια ότι η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία είναι προσωπικές τάσεις που δεν έχουν καμία σχέση με τη φυσική ορθολογική περιγραφή του κόσμου.

Ο αισιόδοξος λέει: «Το ποτήρι είναι μισογεμάτο».

Ο απαισιόδοξος λέει: «Το ποτήρι είναι μισοάδειο».

Ο ορθολογιστής λέει: «Αυτό το ποτήρι είναι δύο φορές μεγαλύτερο από όσο χρειάζεται να είναι».

Αυτό το καθιστά ξεκάθαρο σαν κρυστάλλινο ποτήρι.

Thomas Cathcart, Daniel Klein: Ο Πλάτων και ο Πλατύπους μπαίνουν σε ένα μπαρ...

(ΠΛΑΤΥΠΟΥΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ, 2008, σελ. 18-19)